انواع سرقت ادبی را بشناسید

Plagiarism زمانی رخ می‌دهد که شما به هر دلیلی، حتی فراموشی، این اطلاعات را در مقاله خود وارد کنید که این کار از لحاظ فرهنگی و علمی کار بسیار اشتباهی است. شخصی که برای نوشتن یک مقاله سال‌ها عمر خود را صرف تحقیق و پژوهش می‌کند با فردی که سال‌ها برای جمع‌کردن ثروت تلاش می‌کند هیچ فرقی ندارد و دست بردن بدون اجازه به اندوخته مالی یا علمی هر فرد جرم محسوب می‌شود. بر همین اساس مقالاتی که دارای سرقت ادبی باشند حتماً ریجکت خواهند شد و نویسنده مقاله نیز اعتبار قبلی را نخواهد داشت.

انواع سرقت ادبی

امروزه برای بیان انواع سرقت فکری و محتوایی از اصطلاح سرقت ادبی استفاده می‌شود. پلاگریسم یا سرقت ادبی دارای شکل‌های متفاوتی است که می‌تواند در حوزه‌های ادبیات، هنر، پژوهش‌های دانشگاهی و رسانه رخ دهد. سرقت ادبی از هر نوع آن، مشکلات زیادی برای فعالان آن حوزه به وجود می‌آورد. مشکلاتی که باعث می‌شود خالق اثر، بهره کمتری از کار خویش ببرد و ارزش کار افت کند؛ بنابراین چندین روش تشخیص سرقت علمی و سرقت ادبی وجود دارد تا خروجی آثار دچار پلاگریسم نباشد. توجه داشته باشید که همه انواع سرقت ادبی و علمی یکسان نیستند.

هنگام تجزیه‌وتحلیل اینکه آیا مقاله یا اثر موجود، سرقت علمی یا ادبی است؟ و یا تعیین اینکه آیا عمدی یا غیرعمدی بوده است، نقش مهمی ایفا می‌کند. در نظر داشته باشید درحالی‌که سرقت ادبی مستقیم یا کامل شدیدترین جرم در میان انواع پلاگریسم را نشان می‌دهد، ممکن است سرقت ادبی ناخواسته یکی از رایج‌ترین مسائل باشد؛ بنابراین بسیار مهم است که انواع مختلف سرقت ادبی و نحوه وقوع آن‌ها را در نظر‌ بگیرید و بشناسید. مهم‌ترین انواع سرقت علمی و ادبی به شرح زیر هستند:

۱- سرقت ادبی مستقیم

سرقت ادبی مستقیم، آشکارترین شکل سرقت ادبی است.  منظور از آن چیست؟ یعنی ایده‌های دیگران را به کار ببندید و آنها را به عنوان ایده خودتان، بدون استناد جا بزنید. حتی اگر چند کلمه را پاک کنید یا تغییر دهید، در صورتی که بیشتر ساختار و کلمات یکسان باشند، باز هم سرقت ادبی مستقیم انجام داده‌اید.

سرقت علمی مستقیم یکی از بدترین انواع سرقت ادبی است زیرا اغلب منجر به اخراج از دانشگاه می‌شود و اگر هم کپی‌رایت یا حقوق مولف را نقض کند، عواقب نامطلوب دیگری در انتظارتان خواهد بود. در سرقت ادبی مستقیم، شما عملا و علنا اقدام به سواستفاده از زحمات فردی دیگر می‌کنید که با فکر و تلاش شخصی خود محتوایی را تولید کرده است.

۲- پرداخت هزینه به شخص دیگر

پرداخت هزینه به دیگران برای تولید محتوا هم از مصادیق سرقت ادبی است. اگر به شخصی برای نوشتن مقاله‌تان پول بدهید، این یک سرقت ادبی است. کلمات درج شده در واقع متعلق به شما نیستند و به سرقت رفته‌اند.

فرقی نمی‌کند که چه کسی اقدام به نوشتن و تولید محتوا برای‌تان کرده است، در هر حال، این کار سرقت ادبی است؛ یعنی حتی اگر کسی که با دریافت هزینه برایتان محتوا تولید کرده، کاملا از در اختیارگذاشتن فکر و تلاش خود با شما رضایت هم داشته باشد باز سرقت ادبی صورت گرفته است.

به‌طور کلی، هرگاه، شخص دیگری در ازای دریافت پول یا به هر دلیل دیگری برای‌تان مقاله یا محتوا در قالب‌های گوناگون تولید کند و شما آن را به نام خود منتشر کنید، درگیر سرقت ادبی شده‌اید.

۳- سرقت ادبی از خود

سرقت ادبی از خود غالبا غیر عمدی است. چند نسخه مختلف از سرقت ادبی از خود وجود دارد؛ جدی‌ترین آن تحویل مقاله ای است که قبلا به کلاسی دیگر ارائه کرده‌اید. از آنجا که شما این مقاله را قبلا تحویل داده‌اید، دیگر کار جدید و اصیلی محسوب نمی‌شود.

سرقت علمی از خود ممکن است حتی هنگامی که شما از ایده‌ها یا عبارات مقالات یا پروژه‌های قبلی‌تان استفاده می‌کنید هم رخ دهد. گاهی‌اوقات، استفاده کردن از عبارات مقالات قبلی و اشاره‌کردن به بخش‌هایی از آن از سوی دانشگاه‌ها و مجلات جایز نیست. باید ببینید که سیاست‌های هر مرکز نشر و پذیرش به چه صورت است و در نگارش مقاله برای‌شان دقت کافی به‌خرج بدهید. این را هم در نظر بگیرید که استفاده از آثار قبلی خود در مقاله و محتوایی تازه دقیقا مانند استفاده‌کردن از آثار دیگران است. پس اگر جا و راه دارد، باید استناددهی و ذکر منبع را در نظر داشته باشید.

۴- نقل قول و بازنویسی بدون ذکر منبع

تا زمانی که استناد به منابع در مقاله‌تان به‌درستی صورت گرفته باشد، مشکلی نیست.  پارافریز مقاله هم به خودی خود سرقت ادبی محسوب نمی‌شود. اما اگر منابع مختلفی را بخوانید، برخی از نکات کلیدی‌شان را بیرون بیاورید و بعد این نکات را بازنویسی کنید، به طوری که انگار ایده‌های خودتان هستند، این نوع بازنویسی، سرقت ادبی به حساب می‌آید. باید تمام ایده‌هایی که از دیگران است و در اثرتان استفاده شده‌اند در بخش منابع ذکر کنید. یعنی لازم است اعلام کنید که ایده‌های دیگران را به نام خودشان قبول دارید و نمی‌خواهید نشان بدهید که ایده‌های آنها برای خودتان است.

سرقت ادبی تصادفی، اغلب ناشی از بازنویسی مقاله بدون ذکر منبع است. اگر به یاد داشته باشید که به درستی منابع خود را استناد کنید، سرقت ادبی به راحتی قابل جلوگیری است.

۵- سرقت ادبی از طریق کپی -پیست کردن

سرقت ادبی از طریق کپی -پیست شبیه به بازنویسی و پارافریز است؛ یعنی زمانی که متون مختلف را کپی- پیست  و آنها را با هم ترکیب می‌کنید تا یک متن جدید ایجاد شود. این نوع سرقت ادبی نیاز به تلاش بیشتری دارد و بیشتر از پارافریز ساده یک منبع زمان می‌برد، اما یک نرم افزار بررسی سرقت ادبی به راحتی قادر به شناسایی این نوع سرقت ادبی خواهد بود. کپی‌-پیست‌کردن هم غیراخلاقی است و هم سریع شما را به دام می‌اندازد.

 ۶- سرقت ادبی موزاییکی

سرقت ادبی موزاییکی هم نوع دیگری از سرقت است که در آن، چنان عبارات و کلمات دیگران را با زبان و لحن خود می‌نویسید که انگار اثر متعلق به خودتان است و ایده‌های آن هم اصالتا برای شما هستند. چنین نوعی از سرقت ادبی هم از نظر اخلاقی بسیار نادرست است. زمانی که از منبعی به جز مغز خود برای تراوش و تولید ایده‌ها کمک می‌گیرید، دیگر ایده‌ها و محتوای تولیدی‌تان اصیل نخواهد بود.

پس این کار هم در دسته انواع سرقت ادبی قرار می‌گیرد. در سرقت ادبی موزاییکی، سارق ادبی آنچنان دست به استفاده از محتوای دیگران در قالبی پنهان در پشت کلمات و عبارات خود می‌زند که احتمال دارد، نویسنده اصلی هم متوجه ماجرای سرقت نشود.  در واقع، در این نوع از سرقت، شما اقدام به تلفیق کارهای دیگران و دستاوردهای خود می‌کنید و مرزهای شناسایی میان واقعیت و تقلب را محو می‌سازید.

۷- سرقت ادبی ناخواسته

گاهی‌اوقات، شما نمی‌دانید که در حال ارتکاب به سرقت ادبی هستید. مثلا ذکر منبع را به‌درستی رعایت نمی‌کنید، از آثار قبلی خود در محتوای‌تان وام می‌گیرید و اشاراتی به آنها نمی‌کنید یا به‌طور ناخودآگاه از اثری دیگر الهام می‌گیرید و نتیجه بسیار شبیه به هم از کار درمی‌آید. در این صورت در دردسری بزرگ خواهید افتاد. یعنی بدون اینکه حتی خودتان هم بدانید دچار مشکلاتی می‌شوید که اصلا به آنها فکر هم نمی‌کردید.

برای همین باید با مصادیق سرقت ادبی کاملا آشنا باشید و نگذارید که چنین چیزی به شکل ناخواسته برای‌تان رخ بدهد. شناخت حساسیت‌های هر دانشگاه و ژورنال تاحد زیادی به شما کمک می‌کند تا از چنین مشکلاتی دور بمانید.

8- سرقت ادبی در همکاری

برخی از پروژه‌ها و مقالات به‌طور گروهی تولید می‌شوند و چندنفر در پیش‌بردشان دخالت و اثرگذاری دارند. اما یکی از اعضای گروه با حذف نام دیگران، کار نهایی را به نام خود اعلام می‌کند. چنین رفتار و رویکردی هم در تولید محتوا نوعی سرقت ادبی به شمار می‌رود.

این سرقت ادبی هم غیراخلاقی و هم به‌شدت ناجوانمردانه است. در کارهای گروهی، هیچ‌گاه فقط یک فرد نقش ندارد. پس ادعایی که ممکن است سارق ادبی در همکاری داشته باشد و بگوید که همه کارها یا بیشتر امور را خودش پیش برده اصلا قابل‌قبول نیست و سرقتش را توجیه نمی‌کند.

9- سرقت ادبی چارچوبی

این مورد از سرقت ادبی بسیار پیچیده است و شاید به زعم شما اصلا دزدی محسوب نشود، اما می‌شود. سرقت ادبی چارچوبی یعنی یک نفر از چارچوب و ساختار عینی مقاله و اثری دیگر برای ارائه کار خود بهره ببرد. درست است که اطلاعات و محتوای درونی چارچوب متفاوت است اما کماکان کارکردن در بستری که دیگری قبلا فراهم کرده و استفاده از آن برای پیاده‌سازی و ارزیابی ایده‌های شخصی از مصادیق سرقت ادبی است.

آیا قوانین سرقت علمی و ادبی در ایران مشابه سایر نقاط جهان است؟

شاید بگویید ما در ایران زندگی می‌کنیم و این‌جا حق کپی رایت اهمیت ندارد و یا دزدی علمی و ادبی به چشم نمی‌آید. شاید هم انبوهی از افراد سرشناس را نام ببرید که در سال‌های اخیر علاوه بر تائید دزدی علمی و ادبی شان، در پست‌های خود مانده‌اند و حتی ارتقا گرفته‌اند! در صورتی که در واقعیت و مخصوصا در سال‌های اخیر دیگر این چنین نیست.

فراموش نکنید که همواره انجام دادن صحیح کارها با خود نتایج مثبتی را به همراه خواهد آورد. این مطلب نخست برای کسانی نوشته است که می‌خواهند واقعا کار علمی و تحقیقاتی کنند و در جامعه بین المللی شناخته شوند. امید آن هست که گسترش آگاهی در میان جامعه علمی دانشگاهی کشورمان سبب برچیده شدن کامل این معضل و در نهایت ارتقای کیفیت کارهای تحقیقی و آکادمیک گردد.

در ضمن اگر شما دانشجویی هستید که رویای ادامه تحصیل در خارج از کشور یا تدریس در دانشگاه های معتبر جهان را در سر می‌پرورانید و یا اگر شما یک محقق یا استاد دانشگاهی در ایران هستید که در پی کسب اعتبار بیشتر در جامعه بین المللی برای خویش است، پس به هیچ عنوان نباید در دام دزدی علمی و ادبی بیافتید و باید از عواقب وحشتناک چنین مسئله ای کاملا آگاه باشید.

نرم‌افزار تشخیص سرقت ادبی

امروزه نرم‌افزارهای قدرتمندی وجود دارند که می‌توانند به محقق این اطمینان را بدهند که متن خود را ازنظر اصالت آن، به‌راحتی و در عرض چند دقیقه کنترل کند و مشکلات رایج در خصوص محتوا را که به سرقت علمی احتمالی و ناخواسته مربوط می‌شود خیلی آسان و سریع تشخیص داده و برطرف کنند. این نرم‌افزارها می‌توانند به کمک پایگاه داده قوی خود که در آن مقالات و متون علمی و تخصصی مختلفی قرار دارد، دست به بررسی شباهات هر مقاله با آن‌ها بزنند و دریابند که چه میزان و سطحی از سرقت ادبی در هر مقاله وجود دارد. از مهم‌ترین، دقیق‌ترین و رایج‌ترین نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: