انواع روش های تحقیق علمی

در جهان پژوهش و علم، روش تحقیق علمی یکی از ابزارهای اساسی برای کشف و تبیین حقایق و دانش است. این مقاله به بررسی انواع مختلف روش های تحقیق علمی می‌پردازد و مزایا و معایب هرکدام را بررسی می‌کند. با گروه گرامرلی امیرکبیر همراه باشید.

انواع تحقـیق کاربردی

تحقیقات کاربردی انواع مختلفی دارد:

تحقیقات توسعه­‌ای :

به نوعی از تحقیقات کاربردی، تحقیقات توسعه­ای می­گویند و هدف آن، بررسی­هایی است که نشان می­دهد چگونه تولید افزایش می­یابد یا سازمان تولیدی گسترش پیدا می­کند یا مدل­‌ها و روش­های جدید تولید کالا و خدمات چیست. به طور کلی هدف این تحقیقات توسعه و بهبود روش­ها، ابزارها، کالاها یا ساختارهاست و به همین دلیل در زمرۀ تحقیقات کاربردی قرار می­گیرند.

تحقیقات عملی :

این تحقیقات را باید تحقیقات حل مسئله یا حل مشکل نامید و آنها را نوعی تحقیق کاربردی محسوب کرد؛ زیرا نتایج آن مستقیماً برای حل مسئله خاص به کار گرفته می­شود. تحقیقات عملی نوعاً خصلت محلی و موضعی دارد و معمولاً خاصیت تعمیم­پذیری زیاد ندارد. این تحقیقات نیز بر داده­های تحقیقات بنیادی تکیه دارند؛ زیرا از معلومات و قوانین آنها استفاده می­شود. چون تحقیقات عملی با هدف رفع مشکل انجام می­شود، هر کس که با مشکل روبه­رو باشد می‌­تواند آن را انجام دهد. به عنوان مثال، تحقیق درباره رفع خاموشی برق؛ بررسی تشخیص بیماری و درمان آن؛ یافتن دلیل یا دلایل کاهش محبوبیت یک شخصیت سیاسی در بین مردم از نوع تحقیقات عملی می­باشند.

روش تحقیق علمی چیست؟

یک محقق احتیاج دارد طی یک فرآیند و مسیر علمی، تحقیقات خود را آغاز و نتایج حاصل را ارائه دهد. این تحقیق، خواه یک پروژه دانشجویی، پایان نامه یا تحقیق صنعتی یا جامعه شناختی باشد، محقق باید از ابزارهای معتبر در تحقیق علمی برای تنظیم طرح مطالعه، جمع‌آوری داده‌ها و معنا بخشیدن به یافته‌های خود، استفاده کند. جمع‌آوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن‌ها همان روش تحقیق هستند که می‌توانند در بسیاری از رشته‌های دانشگاهی یا تحقیقاتی استفاده شوند.

این نوشتار، به شما کمک می‌کند تا یک روش تحقیق علمی مناسب را انتخاب و پروژه تحقیقاتی خود را راه اندازی کنید. تمرکز این راهنما روی چهار مورد از محبوب‌ترین روش‌های جمع‌آوری داده‌های تحقیقاتی است.

گام‌های اولیه برای ایجاد یک طرح تحقیق علمی در ادامه متن توضیح داده شده است.

گام اول: تعریف یک موضوع و ایجاد یک سوال در تحقیق علمی

• اگر هنوز موضوعی ندارید، موضوعی را انتخاب کنید که برای شما جالب است.
• اگر موضوع به شما اختصاص داده شده است، وظایف خود را با دقت مرور کنید تا مطمئن شوید موضوع متناسب با دامنه کار در اختیار دارید.
• آنچه راجع به موضوع خود می‌دانید و سوالاتی که پیرامون آن برایتان پیش آمده است را مشخص کنید.
• نکات بیشتری در مورد حوزه تحقیقاتی خود کسب کنید تا بتوانید محدوده موضوع خود را به طور کامل تعیین کنید.

گام دوم: یافتن منابع اطلاعاتی و مرور ادبیات موضوع

• با اطلاعات کلی پیش زمینه‌ای در حوزه تحقیق علمی مربوطه شروع کنید: به عنوان مثال مقالات جستجوی گوگل، روزنامه و مجله.
• به دنبال اطلاعات تخصصی باشید: به عنوان مثال مقالات علمی و کتاب‌ها از طریق پایگاه داده کتابخانه.
• در صورت نیاز، کتاب‌های مرجع در حوزه مورد بحث را با راهنمایی کتابدار دریافت و مطالعه کنید. البته استفاده از تجربیات یک فرد متخصص حوزه می‌تواند بسیار مفید باشد.
• برای جستجوی منابع کتابخانه، انتخاب و ارزیابی منابع، نکات بیشتری را از کتابدار خود در حوزه تحقیق علمی مورد نظر بخواهید.

انواع روش های تحقیق علمی

روش تحقیق تجربی:

این روش مبتنی بر تجربه و مشاهده مستقیم است. پژوهشگران با انجام آزمایش‌ها و جمع‌آوری داده‌های مستند، به دستیابی به نتایج قابل تکرار و عمومی می‌پردازند. این روش برای تجزیه و تحلیل پدیده‌های مشخص و کنترل شده بسیار مناسب است.

1. 1. مناسب برای موضوعاتی که نیاز به آزمون فرضیه‌ها و انجام آزمایش‌های کنترل شده دارند، مانند علوم طبیعی و علوم پزشکی.
   2. برای اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل اثرات عوامل مختلف بر یک پدیده مشخص مانند آزمایش‌های دارویی.

روش تحقیق تحلیلی:

در این روش، اطلاعات موجود تجزیه و تحلیل می‌شوند تا به فهم عمیق‌تری از یک پدیده یا موضوع برسیم. این شامل مطالعه مقالات علمی، کتب و منابع معتبر است. این روش برای مواردی که اندازه‌گیری مستقیم ممکن نیست مناسب است.

1. 1. مناسب برای موضوعاتی که نیاز به تجزیه و تحلیل داده‌ها، مقایسه مطالعات پیشین و استخراج الگوها و ارتباطات است، مانند علوم اجتماعی، علوم انسانی و مدیریت.
   2. برای مطالعه موضوعاتی که انجام آزمایشات مستقیم ممکن نیست، مانند بررسی تاثیرات اجتماعی یک سیاست یا فرهنگ.

روش تحقیق تاریخی:

در این روش، رویدادها و پدیده‌ها در گذشته مورد مطالعه قرار می‌گیرند تا الگوها و روابط تاریخی شناسایی شوند. این روش به ما کمک می‌کند تا از تجربیات گذشته برای درک بهتر آینده استفاده کنیم.

1. 1. مورد استفاده قرار می‌گیرد در موضوعاتی که نیاز به درک ریشه‌ها، الگوها و تاریخچه دارند، مانند تاریخ، آثار هنری و تحقیقات فرهنگی.
   2. برای بررسی تغییرات و تحولات در طول زمان و تاثیرات آن بر جامعه و فرهنگ.

روش های تحقیق علمی روش تجمیعی:

در این روش، داده‌های مختلف از منابع مختلف جمع‌آوری و تجمیع می‌شوند تا الگوها و روابط بین آن‌ها شناسایی شود. معمولاً برای مطالعات با مقیاس بزرگ و موضوعات گسترده استفاده می‌شود.

1. 1. مناسب برای مطالعه موضوعاتی که نیاز به جمع‌آوری و تجمیع داده‌های مختلف از منابع مختلف دارند، مانند اقتصاد، زمین‌شناسی و محیط‌زیست.
   2. برای تحلیل داده‌های بزرگ و پیچیده و شناسایی الگوها و روابط میان آن‌ها.

روش‌های تحقیق علمی متنوعی وجود دارند و هرکدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. بر اساس موضوع مورد مطالعه و شرایط پژوهش، انتخاب مناسب‌ترین روش تحقیق امری بسیار حیاتی است. با درک عمیق از این روش‌ها، پژوهشگران می‌توانند به بهترین نتایج و تفسیرها برسند و به پیشرفت دانش واقعی کمک کنند.

تفاوت طراحی تحقیق و روش تحقیق علمی چیست؟

طراحی تحقیق، الگویی است برای پاسخ به سوالات تحقیق شما. روش تحقیق، استراتژی مورد استفاده برای اجرای آن طرح است. طراحی و روش تحقیق متفاوت اما نزدیک به هم هستند، زیرا طراحی خوب تحقیق، تضمین می‌کند که داده‌های بدست آمده، به شما کمک می‌کند تا به طور موثرتری به پرسش‌های تحقیق خود پاسخ دهید.

عوامل موثر در انتخاب روش های تحقیق علمی

طول دوره اجرای تحقیق و نحوه جمع آوری و تجزیه و تحلیل داده‌ها موضوعی است که باید همیشه در طراحی تحقیق خود در نظر بگیرید. روش مشاهده یا مصاحبه، اصطلاحاً رویکرد کیفی داشته و به شما کمک می‌کنند، اطلاعات غنی‌تری را جمع آوری کنید، اما استفاده از آن‌ها طول زمان تحقیق را افزایش می‌دهد.

در مقابل، استفاده از یک نظرسنجی به شما کمک می‌کند تا داده‌های بیشتری را به سرعت جمع آوری کنید، که ممکن است فاقد جزئیات باشند. بنابراین، شما باید دوره زمانی برای اجرای تحقیق را به شکلی انتخاب کنید که تعادلی بین نقاط قوت و ضعف مرتبط با هر روش در آن لحاظ شده باشد. به این ترتیب اگر فقط به روش مشاهده اکتفا کنید، ممکن است زمان را فدای دقت کنید و برعکس با مصاحبه، دقت را از دست داده ولی در زمان کوتاهی موفق به دریافت نتایج (احتمالا نادرست) از طرح تحقیقاتی شوید.

خلاصه و جمع‌بندی

در این نوشتار با نحوه اجرای و روش تحقیق علمی آشنا شده و بخصوص برای جمع آوری اطلاعات فرم‌های پرسشنامه (نظرسنجی) و مصاحبه مورد بحث قرار گرفت. مزایا و معایب هر یک از تکنیک‌های جمع‌آوری داده‌ها نیز تحلیل شده و در انتها هم برای تهیه گزارش تحقیقاتی، راه‌کارهایی معرفی شد. همانطور که خواندید، ایجاد جدول‌های آماری و رسم نمودارهای وابسته به آن در یک تحقیق علمی، در درک مقادیر و مقایسه آ‌ن‌ها کمک شایانی کرده و از سردرگمی خواننده در هنگام متن گزارش یا تحقیق علمی می‌کاهد.