ضریب تاثیر (impact factor) چیست و چگونه محاسبه می شود؟

ایمپکت فاکتور (IF) یا ضریب تاثیر مجلات علمی(JIF)، یک شاخص علم سنجی است که توسط Clarivate محاسبه می شود و منعکس کننده متوسط سالانه تعداد استنادات مقالات منتشر شده در دو سال گذشته در یک ژورنال خاص است. همانطور که در این سایت مشخص است، این شاخص به عنوان معیاری کمی، اغلب به عنوان پروکسی برای اهمیت نسبی یک ژورنال در حوزه خود استفاده می شود. هر چقدر عدد ایمپکت بالاتر باشد، آن ژورنال مهمتر و دارای اعتبار بیشتری نسبت به مجلات با ایمپکت پایین تر قلمداد میشود. برای توضیح بهتر، در  ادامه با گروه گرامرلی امیرکبیر همراه باشید.

ضریب تأثیر چیست؟ 

ضرایب تأثیر (Impact metrics) و یا ضرایب انتشار (publication metrics) معیارهایی هستند که با استناد به مواردی مانند تعداد استنادات (citation counts) ، دانلودها، مشاهدات صفحات و منشن‌ها (mention) تاثیر کمی مقالات، ژورنال ها و نویسنده هارا در داخل و خارج از آکادمی اندازه گیری می کنند.

در این مقاله به بررسی انواع ضرایب تأثیر، معایب و مزایا و شیوه جستجو و بررسی این ضرایب پرداخته می‌شود.

چرا و چگونه از ضرایب تأثیر استفاده می‌شود؟

اکثر محققان هنگام بررسی محل انتشار آثار خود، به ضرایب سطح ژورنال‌ها نیز توجه می‌کنند. معمولاً هنگام بررسی آثار یک نویسنده مطالعه همه موارد امری غیرممکن و دشواری است. ضرایب تأثیر شاخصی از توجه یا میزان علاقه به آثار نویسنده هستند که ممکن است برای تصمیم‌گیری مهم باشد.

البته باید توجه داشت که این شاخص‌ نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای مرور و بررسی جامع آثار نویسنده باشد؛ چرا که برخی مواقع ممکن است بر اساس بعضی از محدودیت‌های موجود نویسندگانی که مشارکت و شایستگی مناسبی داشته‌اند ضریب تأثیر قابل‌توجهی به دست نیاورده و در نتیجه به‌عنوان نویسنده ضعیف معرفی شوند. بنابراین، این معیارها و ضرایب باید با احتیاط و هم‌زمان با سایر استراتژی‌ها برای ارزیابی محققان و کار آنها مورداستفاده قرار گیرند.

مزایا و معایب ایمپکت فکتور

این که بگویم ضریب تاثیر فقط دارای مزایا است یا بالعکس بگویم که ایمپکت فاکتور فقط دارای مشکلات و معایب است، قطعا کار درستی نبوده و نیست که با توجه به این موضوع در ادامه به مزایا و مشکلات ضریب تاثیر به صورت کامل می پردازیم.

مزایا ایمپکت فاکتور

• مجلاتی که دارای این شاخص هستند، از رتبه علمی و پژوهشی بسیار بالایی برخوردار هستند
• به راحتی می توانید برای موضوعات علمی مختلف از این مجلات استفاده نماید
• این شاخص مجلات با کیفیت و اعتبار بالاتر را به سادگی نمایان می کند

معایب و مشکلات ایمپکت فاکتور

• مجله های مختلف اقدام به دستکاری آن می کنند
• به تنهایی نمی تواند یک شاخص کامل برای اعتبار سنجی باشد
• سایت های به زبان انگلیسی بیشتر از بقیه زبان های امتیاز کسب می کنند
• ضریب تاثیر رشته های مختلف را در نظر نمی گیرد که این یک مشکل جدی است

ضریب تاثیر چقدر باشه خوبه؟

یکی از سوالتی که به شدت از ما پرسیده می شود، این است که بهترین ضریب تاثیر چقدر است؟ و یا بالاترین ایمپکت فاکتور را چگونه پیدا کنیم؟
برای جواب به این سوالات به این موضوع باید اشاره داشت که ضریب تاثیر یک مجله هر چقدر بیشتر باشد، یعنی به تعداد مقالات این مجله بیشتر استناد شده که این موضوع به معنی اعتبار بیشتر این مجله است. ساده تر بگم هر چقدر ایمپکت فاکتور یک مجله بالا تر باشه، اعتبار این مجله بیشتر.

البته باید به این موضوع هم اشاره بکنیم که نمی توان بالاترین ایمپکت فاکتور مربوط به مجلات را بیان کرد، زیرا ایمپکت فاکتور یک عدد ثابت نبوده و همواره دچار تغییر می شود، پس اگر به دنبال ژرونال های معتبر با ضریب تاثیر بالا هستید، ادامه مقاله را از دست ندهید.

اصطلاحات رایج در مقاله نویسی

نحوه محاسبه ضریب تاثیر

در هر سال، ضریب تأثیر دو ساله ژورنال برابر است با نسبت بین تعداد استنادهای دریافتی در آن سال برای نشریات آن ژورنال است که در دو سال قبل منتشر شده و تعداد کل “موارد قابل استناد” منتشر شده در آن ژورنال است. طی دو سال گذشته:

به عنوان مثال ، نشریه Nature در سال 2017 دارای ضریب تأثیر 41.577 بوده است، این بدان معناست که به طور متوسط​، مقالات آن در سال های 2015 و 2016 منتشر شده است که تقریباً 42 استناد در سال 2017 دریافت کرده اند. توجه داشته باشید که عوامل تأثیرگذار 2017 در سال 2018 گزارش شده اند. تا زمانی که کلیه نشریات 2017 توسط آژانس نمایه، پردازش نشده باشند، نمی توان آنها را محاسبه کرد.

نکته: ژورنال های جدید، که از اولین شماره چاپ شده خود نمایه می شوند ، پس از دو سال نمایه سازی، ضریب تأثیر را دریافت می کنند. در این حالت، استنادات به سال قبل از جلد 1 و تعداد مقالات منتشر شده در سال قبل از جلد 1، مقادیر صفر را نشان خواهد داد.

نکته: JCR همچنین دارای یک ضریب تأثیر پنج ساله دارد که با تقسیم تعداد ارجاعات به مجله در یک سال مشخص بر تعداد مقالات منتشر شده در آن مجله در پنج سال گذشته محاسبه می شود.

آیا ضریب تاثیر بالا معیاری برای نشان دادن کیفیت بالای مقالات است؟

ضریب تاثیر مجلات، ابزاری مناسب برای سنجش کیفیت مقالات نیست، این ضریب معیاری برای اندازه گیری سطح ژورنال است نه معیار اندازه گیری سطح مقاله یا نویسنده آن! اما معیار بهتری هم برای این کار وجود ندارد و این مزیت در این شاخص وجود دارد. بنابراین میتوان گفت، یک روش خوب برای ارزیابی علمی مقالات است.

تجربه نشان داده است که در هر تخصصی که باشد، بهترین مجلات مجله هایی هستند که پذیرش مقاله در آنها دشوارتر است و این همان ژورنال هایی هستند که ضریب تأثیر بالایی دارند. بیشتر این مجلات حتی مدتها قبل از ابداع ضریب تأثیر وجود داشته است. استفاده از ضریب تأثیر به عنوان معیاری برای سنجش کیفیت مقالات، روشی بسیار گسترده است زیرا مجلات بهتر، مقالات بهتری چاپ میکنند و به همین دلیل کافی است که نشان دهد، هم ژورنال و هم مقالاتی که چاپ میکنند سطح علمی بالایی دارند.

چگونه می‌توان به این ضرایب دسترسی پیدا کرد؟  

معمولاً اکثر دیتابیس ها این ضرایب را در اختیار عموم قرار میدهند. برای دسترسی بهتر میتوانید مواردی مانند زمان های استناد شده (Times Cited)، استناد شده توسط(Cited by)، استنادات( Citations) و معیارها ( Metrics) را بررسی کنید.

• Web of Science

این دیتابیس شامل 8500 مجله بین‌المللی علمی، علوم اجتماعی و هنر و علوم‌انسانی است. برای مشاهده مقالاتی که منبع آنها ذکر شده است، بر روی “” Times Citedکلیک کنید.

• Google Scholar

با مراجعه به این سایت می‌توانید به منابع علمی مانند پایان‌نامه‌ها، کتاب‌ها، پیش چاپ‌ها، چکیده‌ها و گزارش‌های فنی در همه رشته‌ها دسترسی داشته باشید. برای مشاهده مقالاتی که منبع آنها را ذکر کرده است، بر روی ” Cited by[#] ” کلیک کنید.

• PLOS One

این سایت مجله چندرشته‌ای است که علاوه بر ارائه تعداد استنادها، منابع ذکر شده، تعداد بوک مارک‌ها و تعداد اشتراک‌گذاری در رسانه‌های اجتماعی را در اختیار عموم قرار میدهد.

• دیتابیس‌های EBSCO

علاوه بر مثال‌های فوق، بسیاری از پایگاه‌های داده EBSCO شامل تعداد استناد، از جمله Business Source Complete ، PsycINFOو Academic Search Premierهستند.

چرا به ضریب تاثیر انتقاداتی می شود؟

انتقادات وارد بر ایمپکت فاکتور از جنبه های مختلفی بیان می شود، اما بیشتر این انتقادات به سمت رفتار محققان، ویراستاران و افرادی که در یک مجله به خصوص دارای منافع هستند، جهت پیدا می کند. البته یکی از انتقادات مهم به ضریب تاثیر هم به نحوه استفاده از این ضریب است.

ارتباط مجلات JCR با ضریب تاثیر

قبل از این که به ارتباط مجلات JCR با ایمپکت فاکتور برویم، باید به این سوالات پاسخ داد که آیا شما با گزارش سالانه JCR آشنا هستید؟ اصلا می دانید JCR چیست؟ دسته بندی مقالات در ISI را می شناسید؟ تفاوت مجلات JCR و ISI را می دانید؟

اگر این با این سوالات آشنا نیستید، پس خیلی ساده بگم که مقدار ایمپکت فاکتور تنها شاخصه ارزیابی مقالات ISI نیست و اصلا تمام مقالات ISI دارای ضریب تاثیر نیستند که به این مقالات به خصوص ISI-listed هم گفته می شود؛ با توجه به تمام مطالب گفته شده، باید ارتباط مجلات JCR و ایمپکت فاکتور را در این جمله خلاصه کرد.

مجلات JCR در پایگاه داده wos به آن دسته از مجلاتی اشاره دارد که عدد ایمپکت فاکتور دارند و صد البته که این مجلات از اعتبار علمی فوق العاده بالایی برخوردار هستند.

• خرید اکانت پریمیوم گرامرلی – 11 ماهه

شاخص های مرتبط به ضریب تاثیر

شاخص های مختلفی به ضریب تاثیر ارتباط دارند که می توان نتیجه گرفت، تنها فاکتور و معیار طبقه بندی مجلات و مقالات در ISI، ضریب تاثیر نیست. با توجه به این موضوع به مهم ترین متریکس یا همان شاخص های مرتبط به ضریب تاثیر، می پردازیم.

• ایمپکت فاکتور انباشته برای طبقه ‌بندی موضوعی
  نیمه‌ عمر استناد
• شاخص فوریت
• CiteScore

لیست مجلات با ضریب تاثیر بالا

قطعا ایمپکت فاکتور مجلات برتر حاصل مقالات معتبر بسیار کاربردی آن هاست که با توجه به این موجود در ادامه یک لیست کوتاه از مجلات با ایمپکت فاکتور بالا را معرفی می کنیم که می توانید برای بدست آوردن مقالات با ضریب علمی و پژوهشی بالا از آن استفاده نماید.

• ژورنال The Lancet
• ژورنال Chemical Reviews
• ژورنال New England Journal of Medicine
• ژورنال Nature Reviews. Molecular Cell Biology
• ژورنال JAMA – Journal of the American Medical Association
• ژورنال Nature Biotechnology
• ژورنال Nature

نکته مهم: ژورنال و مجله های معرفی شده دارای ایمپکت فاکتور حداقل بالای 40 هستند. که در این بین ژورنال The Lancet دارای ایمپکت فاکتور بسیار بالای 72.406 می باشد.