سرقت ادبی چگونه چیست؟

سرقت فقط به معنای دزدیدن یک جسم نیست، بلکه دزدیدن محتوا و حاصل زحمت دیگران نیز خود نوعی سرقت است که به آن سرقت ادبی می‌گوییم. سرقت ادبی دامنه‌ای گسترده دارد؛ از سرقت ادبی پایان ‌نامه گرفته تا سرقت ادبی عکس. گاهی این سرقت سهوی و گاهی عمدی! اما انواع سرقت ادبی کدام است؟ مجازات سرقت ادبی چیست ؟ همۀ این سوالات پاسخی مشخص و دقیق دارند و آگاهی از آن‌ها می‌تواند شما را از سرقت ادبی در امان بدارد. در این مطلب، پرونده سرقت ادبی را موشکافی می‌کنیم و هر آنچه لازم است در مورد سرقت ادبی و عواقب سرقت ادبی بدانید برای‌تان خواهیم گفت. با گروه گرامرلی امیرکبیر همراه باشید!

ابتدا، باید بدانیم سرقت ادبی چیست ؟ اصلاً سرقت ادبی به چه معناست؟ سرقت ادبی به انگلیسی Plagiarism نام دارد و به معنای استفاده غیرمجاز از محصولات فکری و آثار علمی یک یا چند پدیدآورنده است. دامنه سرقت های ادبی می‌تواند از یک کلمه تا کل اثر باشد.

انواع سرقت ادبی کدام است؟

میزان سرقت ادبی به شکل‌های مختلفی می‌تواند اتفاق بیفتد. به عبارت ساده،  سرقت ادبی انواع مختلف دارد. در ادامه، از اَشکال رایج سرقت ادبی برای‌تان خواهیم گفت.

1. سرقت ادبی تصادفی یا سهوی: در پاره‌ای موارد، پژوهشگر یا پدیدآورنده اثری علمی یاد ادبی محتوایی را، سهواً، از منبعی به کار می‌برد. اما سهوی بودن سرقت ادبی دلیلی بر تبرئه از آن نیست و شخص مرتکب مسئول عواقب آن خواهد بود.
2. سرقت ادبی عمدی: سرقت ادبی عمدی می‌تواند به شکل‌های زیر صورت گیرد.
3. سرقت ادبی مستقیم: چنانچه محتوایی را عیناً از منبعی بیاوریم و اشاره‌ای به مرجع آن نکنیم، مرتکب سرقت ادبی مستقیم شده‌ایم. البته اگر محتوا نوشتاری است، باید علاوه بر ارجاع‌دهی مناسب، آن را داخل گیومه قرار دهیم.
4. سرقت ادبی غیرمستقیم: این نوع سرقت ادبی «موزائیکی» نیز نامیده می‌شود. در این نوع سرقت ادبی، محتوای یک یا چند منبع با بخش‌های مختلف محتوای در حال تهیه یا یکدیگر تلفیق می‌شود. این سرقت، ادبی بسته به مهارت شخص، ممکن است از تغییر ناگهانی سبک محتوا قابل تشخیص باشد.
5. اما تشخیص سرقت ادبی همیشه به این آسانی نیست. مثلاً کلیپی از آزمایش واکنش شیمیایی را در نظر بگیرید. با فناوری «دیپ فیک» می‌توان آزمایش‌گران، محیط و حتی عناوین مواد را چنان تغییر داد که نتوان تناظری بین آن و منبع اصلی پیدا کرد. حتی می‌توان آن را با کلیپ‌هایی از منابع دیگر مونتاژ کرد.
6. استفاده چندباره از محتوای سرقت شده: این نوع سرقت ادبی به معنای استفاده از یک محتوای سرقت شده در موقعیت‌های متفاوت و برای مقاصد مختلف است. به این پدیده «Self-Plagiarism» نیز گفته می‌شود. از رایج‌ترین نمونه‌های این نوع سرقت ادبی می‌توان به ارسال یک مقاله علمی سرقت‌شده به چندین مجله برای انتشار یا ارائه آن در موقعیت‌های مختلفی، مثل کنفرانس‌ها یا کلاس‌های درسی، اشاره کرد.
7. سرقت ادبی ناشی از بازنویسی ناصحیح: این نمونه سرقت ادبی بیشتر در نوشتار اتفاق می‌افتد. اگر از مطالب منبعی صرفاً با تغییر جزئی چند کلمه، مترادف یا تغییر ترتیب آن‌ها و با همان ساختار متن مبدأ استفاده کنیم، مرتکب سرقت ادبی بازنویسی یا «Paraphrasing» شده‌ایم.
8. استفاده مؤسسات تولید محتوا از محتوای تولید شده: برخی مؤسسات محتوای علمی را، نظیر مقاله، به ‌جای شما می‌نویسند. استفاده از این محتوا فارغ از چگونگی تهیه آن و حتی با رضایت آن‌ها، سرقت ادبی است. متأسفانه، این نوع سرقت ادبی در ایران بسیار رایج است.

قوانین در مبارزه با سرقت ادبی چیست ؟

بیایید به برخی دیگر از پیامدهای Plagiarism بیندیشیم:

اول از همه در پروژه‌ای که برای آن تلاش زیادی کرده‌اید (شاید هم نه!) شکست می‌خورید. ممکن است از دانشگاه اخراج شوید؛ اگر خوش‌بینانه به ماجرا نگاه کنیم، در بهترین حالت از دانشگاه تعلیق می‌شوید! در انتها هم به شهرت می‌رسید، منتهی شهرتی ناخوشایند! شما تبدیل به دزدی بد آوازه می‌شوید که دیگر کارش تمام شده است!

قوانین سرقت ادبی چیست ؟ در ایران هم برای مبارزه با سرقت ادبی قوانینی وجود دارد، البته این قوانین خیلی سخت‌گیرانه نیستند و افراد زیادی به‌راحتی خود را از مجازات‌ها رها کرده و یا اصلاً زیر بار سرقت ادبی نرفته‌اند!

هر نوشته‌ای در حوزۀ ادبیات یا دیگر حوزه‌های علمی و هنری تحت حمایت قانون است؛ از جمله مقرراتی که در ایران برای مبارزه با سرقت ادبی وضع شده قانون حمایت از حقوق مؤلفان و هنرمندان و قانون مطبوعات است. فرد خاطی به زندان، پرداخت جریمه و یا منع فعالیت محکوم خواهد شد.

اما در دیگر کشورها، نه‌تنها دولت‌ها بلکه دانشگاه‌ها هم قوانین سختی برای جلوگیری از سرقت ادبی دارند و بسته به شرایط موجود، مجازات سرقت ادبی از کسر امتیاز شروع شده و به اخراج از دانشگاه ختم می‌شود.

چه کنیم که سرقت ادبی گریبان مقالۀ ما را نگیرد؟

ممکن است با خود بگویید وقتی نمی‌توانیم از صحبت دیگران در مقالات و تحقیقات خود استفاده کنیم، چگونه باید به تحقیق خود اعتبار دهیم؟ خوشبختانه قرار نیست همه چیز انقدر ترسناک و دور از دسترس باقی بماند، راه‌های خیلی ساده‌ای برای پرهیز از سرقت علمی وجود دارد.

در این بخش قصد داریم به شما بگوییم چگونه مقالۀ خود را به‌سلامت از این مرحله عبور دهید.

حتماً منبع را ذکر کنید

زمانی که قصد دارید ایدۀ شخص دیگری را بیان کنید، متناسب با الگوی سبک رفرنس‌نویسیِ مقالۀ خود، نام شخص، منبع و دیگر عناصر استنادیِ ضروری را بنویسید. در روش‌های ارجاع‌دهی مختلف این موضوع کمی تفاوت دارد، گاهی اشارات، درون‌متنی است و در پاورقی توضیحات بیشتر داده می‌شود و گاهی هم در فهرست منابع.

روش‌های رفرنس‌دهی مختلف با قوانینی متفاوت وجود دارد که شما می‌توانید با توجه به موضوع پژوهشتان یکی از آن‌ها را انتخاب کنید؛ نکتۀ مهم در استفاده از روش‌های ارجاع‌دهی این است که در تمام متن با یک سبک خاص جلو بروید.

پارافریز تخصصی متن راهی عالی برای استفاده از منابع دیگر در پژوهش شماست؛ اما مراقب باشید، بازنویسی ایده‌ها و جملات دیگران مانند شمشیر دو لبه است و اگر به درستی انجام نشود، باید به استقبال دردسرها بروید.

علامت نقل‌قول بگذارید

اگر می‌خواهید در مقاله‌تان از یک نقل‌قول مستقیم استفاده کنید و کلمه‌به‌کلمه، جملۀ مرجع را بیاورید، باید از علامت نقل قول استفاده کنید. علامت « » ساده‌ترین و در دسترس‌ترین راه مبارزه با سرقت ادبی است.

گاهی حین نوشتن بدون اینکه متوجه باشید، از برخی عبارات به گونه‌ای استفاده کرده‌اید که بدون ارجاع‌دهی، دزدی علمی محسوب می‌شود. در این مواقع ابزار تخصصی تشخیص سرقت ادبی نجات‌دهندۀ شما خواهد بود.

پیشنهاد می‌کنیم بخش ابزار تشخیص سرقت علمی را از دست ندهید چون برای شما چند ابزار کاربردی و قوی برای تشخیص سرقت علمی آورده‌ایم.

نرم افزار های تشخیص سرقت ادبی چیست ؟

اغلب نرم افزار های تشخیص سرقت ادبی به صورت آنلاین ارائه میشوند. فایلی جهت نصب نرم افزار به مشتری ارائه نمیشود. امکان استفاده تنها از طریق ورود به سامانه نرم افزار با استفاده از مرورگر اینترنتی وجود دارد. فایل خود را بارگذاری میکنید و پس از چند دقیقه گزارش کاملی از تشابه متنی اثر شما با سایر متون ارائه میشود. نرم افزار های بررسی سرقت علمی متن شما را با صفحات اینترنتی مقایسه میکنند، اما تنها در چند نرم افزار است که امکان مقایسه متن با دیتابیس ناشرین معتبر وجود دارد. آیثنتیکیت یکی از این نرم افزار ها و در حال حاضر معتبرترین و رایج ترین آنهاست. البته نرم افزار هایی هم وجود دارند که تنها تشابه بین دو متن خاص را بررسی می کند.

مزیت خرید اکانت Turnitin/ithenticate – شش ماهه

ترنتین (Turnitin/Ithenticate) یکی از بهترین و معتبرترین سایت های بررسی سرقت ادبی و علمی و بررسی مشابهت متنی در جهان می­باشد. تقریباً همه مراکز علمی و مجلات معتبر دنیا با استفاده از نسخه تجاری این نرم افزار (Ithenticate)، مقالات و متون علمی را بررسی و به لحاظ مشابهت امتیاز گذاری می کنند.

نسخه دانشجویی این محصول با نام، Turnitin student account،  علاوه بر این که شامل همه ویژگی های نسخه تجاری آن می باشد، دارای دیتابیس های اضافی شامل گزارشات و متون علمی دانشجویان سراسر جهان می باشد، از ویژگی های این سرویس محتوای دیتابیس قدرتمند و وسیع آن می­باشد که شامل ۷۰ میلیارد وب سایت، ۱ میلیارد مقاله علمی و دانشجویی پذیرفته و چاپ شده در مجلات و انتشارات جهان می ­باشد.