پشتیبانی همه روزه از ساعت 8 الی 24
سلب اعتبار یا ریترکت چیست؟ یک مقاله علمی ممکن است به دلایل مختلفی ریترکت (سلب اعتبار) شود. این اقدام معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که اعتبار یافته‌ها یا روش‌های گزارش‌شده در مقاله زیر سوال برود. برای بررسی بیشتر تا پایان مقاله با گروه گرامرلی امیرکبیر همراه باشید.
استرداد یا سلب اعتبار چیست؟
ارسال استرداد یک مقاله توسط یک مجلۀ علمی نشان از این است که اعتبار مقاله زیر سوال رفته است. در نتیجه مقالۀ سلب اعتبار شده از مجلۀ چاپی و آنلاین و هرگونه پایگاه مربوطه حذف می‌شود. اما اینکه تصور کنیم همیشه سردبیر یا هیئت تحریریۀ مجله در این زمینه تصمیم گیرنده هستند، درست نیست. در استرداد یک مقاله، ممکن است افراد متفاوتی که در نشریه کار می‌کنند، از ویراستار گرفته تا سردبیر دخیل باشند. مثلا ویراستاران و یا دستیاران ویراستار میتوانند با توجه به شکایت‌های خوانندگانی که مقاله را خوانده‌اند اقدام به استرداد مقاله کنند. یا سردبیر در پیگیری موارد فراوانی که گزارش شده است، دست به این کار بزند. گاه نیز هیئت تحریریه برای جلوگیری از وارد شدن خدشه به اعتبار و شهرت مجله چنین کاری را انجام می دهند.
دلایل پس گرفتن مقاله:
دو دلیل اصلی که مقالات پس گرفته می‌شود مربوط به نیت است. اگر قصد محققی صادقانه و اخلاقی بود، اما به عنوان مثال متوجه شد که در نتیجه‌گیری اشتباهی وجود داشته است، ممکن است محقق تصمیم به بازپس‌گیری مقاله خود بگیرد.
از سوی دیگر، اگر مشخص شود که تحقیق انجام شده یا نتیجه‌گیری به روشی متقلبانه انجام شده است، هیئت تحریریه یک نشریه ممکن است مقاله را پس بگیرد. دلایل این نوع پس گرفتن مقاله عبارتند از داده‌های جعلی، سرقت ادبی، ادعاهای نویسندگی نادرست، ارسال‌های متعدد مقاله، یا سوء رفتار کلی مرتبط با کدهای اخلاق حرفه‌ای.
بدیهی است که تفاوت زیادی بین این دو وجود دارد. جهان دانشگاهی تمایل دارد که از خود پس‌گیری خود محقق بگذرد، اگر دلیل این پس‌گیری مبتنی بر یک اشتباه صادقانه باشد. با این حال، اگر مقاله‌ای به دلیل تقلب و یا دلایل اخلاقی یا اخلاقی گمراه کننده دیگر پس گرفته شود، جامعه کمتر بخشنده است و احتمالاً بر اشتغال آینده، بودجه و البته شهرت محقق تأثیر خواهد گذاشت.
خبر خوب این است که اگر مقاله خود را پس بگیرید، نشان می‌دهید که می‌توانید کار خود را به طور انتقادی بررسی کنید، در برابر چالش‌ها آماده باشید و از اشتباهات خود درس بگیرید. شاید مهمتر از همه این باشد که خودپس‌گیری نشان دهنده صداقت شماست. با این حال، محققانی وجود دارند که از سخاوت دنیای آکادمیک برای بخشیدن اشتباهات خود سوء استفاده کرده‌اند تا از اتهامات سوء رفتار به دلیل انتشار تحقیقاتی که اساساً تقلبی است، جلوگیری کنند.
اگر یک مقاله علمی ریترکت یا سلب اعتبار شود، چندین گام مهم وجود دارد که باید در نظر گرفته شوند، به ویژه اگر شما به نحوی در تحقیقات مرتبط با آن مقاله دخیل هستید یا از آن در کار خود استفاده کرده‌اید:
بررسی دقیق دلایل ریترکت
- مطالعه اطلاعیه ریترکت: اولین قدم، مطالعه دقیق اطلاعیه‌ای است که توسط ناشر مقاله منتشر شده است تا دلایل دقیق سلب اعتبار را درک کنید.
- فهمیدن ماهیت مشکل: آیا مشکل به دلیل تقلب علمی است، خطای داده‌ای، یا مشکلات اخلاقی؟ این تفاوت مهم است زیرا تأثیر آن بر روی تحقیقات شما متفاوت خواهد بود.
- ارزیابی تأثیر بر روی کار خود
- تجدید نظر در تحقیقات مرتبط: اگر از این مقاله در تحقیقات خود استفاده کرده‌اید، لازم است تا تأثیرات احتمالی آن بر روی کار خود را ارزیابی کنید.
- به‌روزرسانی مراجع: اگر به این مقاله در مقالات یا ارائه‌های خود ارجاع داده‌اید، لازم است این ارجاعات را به‌روزرسانی کنید و شاید لازم باشد توضیحاتی در مورد ریترکت شدن آن اضافه کنید.
- جستجو برای جایگزین‌ها
- یافتن منابع جایگزین: اگر مقاله‌ای که ریترکت شده است، بخش مهمی از پایه تحقیقات شما بوده، به دنبال منابع دیگر و معتبر برای جایگزینی آن باشید.
- اطلاع‌رسانی به دیگران
- اشتراک‌گذاری اطلاعات با همکاران: اگر همکاران یا دانشجویان شما نیز از این مقاله استفاده کرده‌اند، مهم است که آنها نیز از وضعیت ریترکت شدن آگاه شوند.
5.درس‌های آموخته
- یادگیری از تجربه: این تجربه می‌تواند فرصتی برای یادگیری در مورد اهمیت رعایت اخلاق حرفه‌ای و دقت در تحقیقات علمی باشد.
6.اقدامات قانونی یا اخلاقی
- بررسی نیاز به اقدامات بیشتر: در مواردی که ریترکت به دلیل تقلب علمی یا نقض قوانین اخلاقی باشد، ممکن است نیاز به بررسی‌های بیشتر یا حتی اقدامات قانونی وجود داشته باشد.
در هر صورت، مهم است که به یاد داشته باشید که ریترکت شدن مقالات، هر چند ناخوشایند، بخشی از فرآیند علمی است و به حفظ صداقت و شفافیت در جامعه علمی کمک می‌کند.
ترنتین (Turnitin/Ithenticate) یکی از بهترین و معتبرترین سایت های بررسی سرقت ادبی و علمی و بررسی مشابهت متنی در جهان می باشد. تقریباً همه مراکز علمی و مجلات معتبر دنیا، با استفاده از این ابزار، مقالات و متون علمی را بررسی و به لحاظ مشابهت امتیازگذاری می کنند.
برخورد با مقالۀ مسترد شده چگونه است؟
هرگاه از مقاله‌ای سلب اعتبار می‌شود، افراد مختلفی با این قضیه درگیر هستند. از مجله و سردبیر آن گرفته تا نویسنده و موسسه‌ای که او برای آن کار می‌کند تا نویسندگان و محققین دیگری که از آن مقاله استفاده می‌کنند. هر یک از این گروه‌ها برخورد متفاوتی با این مساله دارند که در ادامه به بررسی هر کدام از انها می پردازیم.
برخورد مجله و سردبیر در پی استرداد مقاله
لکۀ ننگی که سلب اعتبار از یک مقاله متوجه یک مجله می‌کند، موجب می‌شود که بسیاری از مجلات در این مورد تجدید نظر کنند. دانشگاه‌ها و مجلات در انجام روند استرداد بسیار کند عمل می‌کنند، زیرا روند بررسی تخلف بسیار طولانی و وقتگیر است. گاهی مجلات پیش از پایان یافتن روند بررسی یادداشتی منتشر می‌کنند مبنی بر “ابراز نگرانی هیئت تحریریه”. همین موضوع خود می‌تواند مشکلاتی به وجود آورد. اگر نتیجۀ روند بررسی نشان دهد که تخلفی صورت نگرفته است، این موضوع می‌تواند به اعتبار مجله خدشه وارد آورد. به همین دلیل مجلات اغلب تا نهایی شدن نتایج بررسی، دست به اقدامی نمی‌زنند.
مجلات مختلف جایگزین‌هایی برای استرداد یافته‌اند. گاه با توجه به میزان تخلفی که صورت گرفته ترجیح می‌دهند تنها مجموعه‌ای از اصلاحات را انجام دهند و از سلب اعتبار مقاله خودداری کنند. اما بسیاری از سردبیران و دانشمندان به این نکته نقد دارند. زیرا معتقد هستند که در صورت تخلف، فرد متخلف باید بهای کار خود را بپردازد و اگر چنین نشود، کارهایی از این دست ادامه می‌یابند. حال آنکه آنچه جامعۀ علمی به آن نیاز دارد، فضایی عاری از چنین مواردی است. از سویی برخی دیگر نیز بر این باروند مجازات افرادی که مرتکب چنین تخلفاتی می‌شوند، وظیفۀ مجلات نیست و باید چنین اقداماتی را به مراجع ذیصلاح سپرد.
مجله و سردبیر به محض برخورد با چنین مساله‌ای ابتدا تلاش می‌کنند از آن اطمینان یابند. هرگاه این امر برایشان مسجل گشت، از طریق مراجع قانونی اقدام کرده و شواهد و مدارک موجود را تحویل داده و درصورت صدور حکم دادگاه از مقاله سلب اعتبار می‌شود. این مطلب باید به اطلاع نویسنده و سایر محققین برسد. مجله پس از اینکه حکم دادگاه را گرفت، مقاله را از نسخۀ چاپی و پایگاه داده‌های خود حذف می‌کند. در برخی از موارد هم دادگاه در پی شکایت مجله، نویسندۀ متخلف را وادار به پرداخت جریمه می‌کند.
پس از انجام روند قانونی، مجله با چاپ غلطنامه‌ای، به موارد تخلف اشاره می‌کند و تا حد ممکن در این رابطه به شفاف‌سازی می‌پردازد. بهتر است که غلطنامه یا یادداشتی که در این رابطه به چاپ می‌رسد حاوی مطالب دقیق باشد. برخی بر این باورند که مناسب‌تر آن است که مجله اشاره کند که آیا تمام مطالب مقاله با مشکل روبروست و یا اینکه تنها بخش‌هایی از آن تخلف صورت گرفته است. این امر می‌تواند برای کسانی که پیش‌تر از آن مقاله استفاده کرده‌اند، حیاتی باشد. اما باید توجه داشت که بنا بر اطلاعیۀ COPE (کمیتۀ اخلاق در نشر) نمی‌توان تنها بخشی از مقاله را مسترد داشت و باقی آن را معتبر دانست.
برخورد نویسنده در پی استرداد مقاله
برخورد نویسندگان می‌تواند متفاوت باشد. نویسندگانی که سهوا مواردی خلاف واقعیت را در مقالۀ خود ذکر کرده باشند، تلاش خواهند کرد که در همان مراحل اولیه به دفاع از خود بپردازند و با اصلاح موارد موجود در مقاله از بروز مشکلات جلوگیری کنند.
گاه پیش می‌آید که مجله‌ای مقاله‌ای را مسترد می‌دارد، حال آنکه نویسنده تنها در برخی از محاسبات و یا آزمایش‌های خود اشتباه کرده است. در وهلۀ اول تصور خواهد شد که برای همیشه به شهرت آن فرد خدشه وارد شده است و آن شخص دیگر هرگز نخواهد توانست مطلبی را به چاپ برساند. اما می‌تواند چنین نباشد. گاه افراد میتوانند با کمی زحمت و چاپ جوابیه و مقاله‌ای که ایراد موجود در مقالۀ مسترد شده را رفع نموده است، بازگشتی موفقیت‌آمیز داشته باشند.
برخورد موسسه‌ای که نویسنده برای آن کار می‌کند
هنگامی که مقاله و یا مقالات نویسنده‌ای مسترد می‌شود، دانشگاه و یا موسسه‌ای که آن فرد در آن مشغول به خدمت است هم تا حدودی مسئول شناخته می‌شود. در این گونه مواقع این موسسات در این خصوص تحقیق کرده و با توجه به نتایج تحقیقات خود راهکار مناسب را در پیش می‌گیرند.
اگر موسسۀ مذکور متقاعد شود که نکات مطرح شده تنها اشتباهاتی غیر عمدی بوده‌اند و آنچه در مقاله آمده ساختگی نیست، از کارمند خود حمایت می‌کنند و با دفاع از او در بازگرداندن اعتبارش به او یاری می‌رسانند.
در مواردی که تخلفات فاحش و غیر قابل دفاع باشند، موسسه فرد را تا بررسی کامل، تعلیق می‌کند و در صورت اثبات اتهامات، او را برکنار کرده و اجازۀ تدریس و فعالیت علمی از فرد سلب می‌شود.
جلوگیری از استرداد مقاله
امروزه مجلات مختلف در پی سیاست‌گذاری‌هایی هستند که بتوانند به خوبی مقالاتی از این دست را شناسایی و از آنها سلب اعتبار کنند. کارگروه‌های مختلف در اقصی نقاط جهان برگزار شده، تحقیقات انجام می‌یپذیرند و مقالاتی در اینباره نوشته می‌شوند. کارگاه‌های مختلف جنبه‌های متفاوت این پدیده را برای سردبیران برمی‌شمارند.
مجلات در پی این هستند که نام خود را تا حد ممکن از چنین مواردی دور نگاه دارند؛ بسیاری از مجلات معتبر ضوابط داوریهای خود را دشوارتر از پیش کرده‌اند؛ برای مسائل آنها نویسندگان را مجبور می‌کنند تا هنگام اقدام برلی پذیرش مقاله‌شان، از مراحل بیشتری عبور کنند تا امکان تقلب کاهش یابد و یا تلاش می‌کنند با به روز کردن مداوم ایمیل‌های داوران از داوریهای ساختگی جلوگیری کنند. در برخی از مجلات نیز گروه‌هایی تشکیل شده‌اند که تنها بر روی بررسی اعتبار مقالات تمرکز می‌کنند. اما تلاش این سازمان‌ها (هر چه و در هر سطح که باشد) تنها در راستای منافع خودشان است و کاری بنیادین صورت نمی‌دهند.
جلوگیری از استرداد مقالات به معنای متوقف کردن روند آن با داوری سختگیرانه و یا هوشیاری ویراستاران نیست. بلکه بهتر است با آموزش صحیح افراد در دورۀ تحصیل از بروز چنین مسائلی جلوگیری کرد تا افراد حتی به سراغ کارهایی از این قبیل نروند. در اصل باید گفت که پایه‌ریزی اخلاق علمی باید از سنین کم و در سطوح پایین‌تر صورت گیرد. اگر چنین موارد از جوانی در افراد نهادینه شود، می‌توانیم امیدوار باشیم که مورادی از این دست دیگر پیش نمی‌آیند.
