پشتیبانی همه روزه از ساعت 8 الی 24
علل سلب اعتبار مقالات علمی چیست؟ به نظر شما پایان راه مقاله‌نویسی کجاست؟ آیا در صورتی که پس از ترجمه مقاله خود و ارسال آن برای مجله‌ای معتبر به چاپ برسد، همه چیز تمام شده است؟ آیا از این موضوع اطلاع دارید که گاهی پس از چاپ یک مقاله، مجله اقدام به ریترکت (paper retraction) یا سلب اعتبار آن می‌کند؟
پس گرفتن مقاله پژوهشی توسط یک مجله دانشگاهی، نشان‌دهنده این موضوع است که اعتبار مقاله زیر سوال رفته است. این امر چندین پیامد را به همراه دارد. در این حالت به سابقه حرفه‌ای نویسندگان مقاله، آسیب وارد می‌شود. محققانی که به آن مقاله برای پیش‌برد تحقیقات خود استناد کرده‌اند، احتمالا باید دوباره باید سابقه پژوهش خود را بازبینی کنند و …
دلایل مختلفی برای ریترکت مقاله وجود دارد. همیشه هم اقدام به ریترکت مقاله صرفا از سمت سردبیر یا هیئت تحریره مجله رخ نمی‌دهد. گاهی بازپس‌گیری مقاله به درخواست نویسندگان مقاله انجام می‌شود. گاهی هم این امر به دلیل شکایت خوانندگان رخ می‌دهد.
اگر درباره دلایل و چرایی سلب اعتبار مقالات کنجکاوید، در ادامه این مقاله وبلاگ گروه گرامرلی امیرکبیر همراه ما باشید.
در مورد اصطلاح Retraction
جالب است که هرچقدر در نشریات داخلی دنبال این مورد گشتیم که مجله‌ای، یکی از مقاله‌هایش را سلب اعتبار کرده باشد به نمونه‌ای جز حذف یک مقاله از نشریۀ کتابداری و اطلاع‌رسانی با پیگیری سردبیر این نشریه برخورد نکردیم. این جستجو در درجۀ اول برای این بود که ببینیم برای این عبارت چه جایگزینی به زبان فارسی استفاده کرده‌اند. مشخص است که اگر چنین نمونه‌ای کم پیدا می‌شود، معنی‌اش این نیست که هیچ‌گونه تخلفی در آثار منتشرشده در نشریات علمی داخلی وجود ندارد؛ بلکه شاید بیشتر به معنی کم‌توجهی به ابعاد مختلف حوزۀ تخلف در پژوهش است. به‌علاوه به احتمال بسیار زیاد نمونه‌هایی وجود داشته که ما نتوانستیم آنها را پیدا کنیم.
در بررسی متون و البته پرس‌و‌جو از متخصصان معادل‌های زیر برای ریترکشن بیان شد: «سلب اعتبار»، «بازپس‌دهی»، «پس‌گرفتن»، «ارزش بازگیری»، «وجین»، «حذف»، «پس‌گیری» و «جا زدن» و «استرداد». همۀ این واژه‌ها با آن‌که به مفهوم مورد نظر مرتبط هستند اما جامعیت لازم را ندارند. ما در این متن از عبارت «سلب اعتبار» استفاده کرده‌ایم و فکر می‌کنیم از دیگر معادل‌ها بهتر باشد.
چطور و به چه علل سلب اعتبار مقالات اتفاق میوفتد؟
وقتی مقاله ای جهت چاپ به مجله ای ارسال می‌شود، این مقاله بارها توسط داوران علمی مجله قبل از چاپ، بررسی می‌شود. علیرغم این بررسی‌ها، این احتمال وجود دارد که حتی بعد از چاپ مقاله یا نمایه شدن در پایگاه داده‌های مهم، اشکالاتی در مقاله وجود داشته باشد که برخی از این اشکالات کوچک هستند مانند اشتباه در آدرس ایمیل نویسنده مسئول. اما برخی از اشکالات دیگر وجود دارد که اعتبار مقاله را زیر سوال می‌برند و لازم است مقاله باز پس گرفته شود. باز پس گرفتن (Retraction) روشی است که به خوانندگان مقاله هشدار می‌دهد که گرچه مقاله چاپ شده است، اما محتوای آن اشکالات اساسی دارد و اعتبار لازم را ندارد. وقتی مجله، مقاله‌ای را ریترکت می‌کند به این معنی است که از رخداد اشتباه در ساحت علم می‌خواهد جلوگیری کند و ریترکت شدن مقاله صرفاً بازگشت به صفر است.
علل سلب اعتبار مقالات یا ریترکت
یک مقاله علمی ممکن است به دلایل مختلفی ریترکت (سلب اعتبار) شود. این اقدام معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که اعتبار یافته‌ها یا روش‌های گزارش‌شده در مقاله زیر سوال برود. دلایل اصلی ریترکت شدن یک مقاله عبارتند از:
-
تقلب علمی
- داده‌سازی: این شامل ساختن یا تغییر داده‌ها به منظور حمایت از نتایج دلخواه است، که می‌تواند به واسطه فشارهایی برای انتشار یا کسب موقعیت‌های شغلی ایجاد شود.
- تحریف داده‌ها: این به معنای انتخاب یا حذف داده‌های خاص به نحوی است که نتایج را به نفع یک فرضیه خاص تحریف کند.
-
سرقت ادبی
- بدون اعتبار دادن: استفاده از ایده‌ها، متن، یا نتایج دیگران بدون ارائه منبع یا اعتبار به صورت مناسب.
- کپی کردن: این شامل کپی کردن مستقیم از کار دیگران بدون اشاره به منبع اصلی است.
-
مشکلات اخلاقی
- تحقیق بر روی انسان‌ها یا حیوانات: انجام تحقیقات بدون رعایت استانداردهای اخلاقی مرتبط با رفاه و حقوق انسان‌ها و حیوانات.
- نقض قوانین: عدم رعایت مقررات قانونی مربوط به تحقیق.
-
اشتباهات پژوهشی
- خطاهای داده‌ای: این شامل خطاهایی در جمع‌آوری یا تحلیل داده‌ها است که ممکن است به طور غیرعمدی رخ دهد.
- تفسیر نادرست: تفسیرهای نادرست از داده‌ها که می‌توانند منجر به نتایج گمراه‌کننده شوند.
-
تکرار انتشار
- چاپ مضاعف: انتشار یک مقاله در چندین مجله بدون افشای این موضوع به هر یک از ویراستاران.
-
تضاد منافع
- منافع پنهان: این شامل موقعیت‌هایی است که منافع مالی یا شخصی ممکن است تأثیر منفی بر روی صداقت و اعتبار تحقیق بگذارد.
ریترکت یک مقاله معمولاً با انتشار اطلاعیه‌ای از سوی ناشر صورت می‌گیرد که دلایل سلب اعتبار را شرح می‌دهد. این اقدام به حفظ اعتماد و شفافیت در جامعه علمی کمک می‌کند و از پخش شدن اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده جلوگیری می‌کند.
ریترکت کردن یک مقاله از نظر اخلاقی و علمی بسیار مهم است، زیرا به حفظ اعتبار و صداقت ادبیات علمی کمک می‌کند و مطمئن می‌شود که تحقیقات و اطلاعاتی که در اختیار جامعه قرار می‌گیرند، معتبر و قابل اعتماد هستند.
ترنتین (Turnitin/Ithenticate) یکی از بهترین و معتبرترین سایت های بررسی سرقت ادبی و علمی و بررسی مشابهت متنی در جهان می باشد. تقریباً همه مراکز علمی و مجلات معتبر دنیا، با استفاده از این ابزار، مقالات و متون علمی را بررسی و به لحاظ مشابهت امتیازگذاری می کنند.
10 علل سلب اعتبار مقالات علمی به صورت خلاصه
- ارسال مقاله به چندین نشریه در تلاش برای انتشار بیشتر از یک بار
- تکرار: استفاده مجدد از آثار مطالعات و مقالات قبلی خود بدون ذکر منبع
- منبع ثانویه: استفاده از یک منبع ثانویه، اما فقط با ذکر منابع اولیه موجود در داخل مقاله ثانویه
- اسناد گمراه کننده: حذف نام نویسنده علیرغم مشارکت قابل توجه. فهرست نادرست یا ناکافی از نویسندگانی که در یک نسخه خطی مشارکت داشته‌اند
- منبع نامعتبر: ارجاع به منبع نادرست یا ناموجود
- نقل قول: گرفتن کلمات دیگر و استفاده از آنها در کنار متن اصلی بدون ذکر منبع
- تحقیق تکراری: تکرار داده‌ها یا متن از یک مطالعه مشابه با روش شناسی مشابه در یک مطالعه جدید مطالعه بدون ذکر منبع مناسب
- همکاری غیراخلاقی: استفاده ناصحیح از آثار مکتوب دیگران به طور تصادفی یا عمدی. این مورد حتی در مورد محققانی که در یک گروه پژوهشی کار می‌کنند، صدق می‌کند
- کلمه به کلمه: کپی کردن از کلمات و آثار دیگران بدون استفاده از ادوات نقل قول
- کامل: گرفتن دست نوشته از محقق دیگر و ارسال مجدد آن به نام خود
مسئولیت سلب اعتبار مقالات با کیست؟
سردبیران مجلات، مسئول مطالبی هستند که منتشر می‌کنند و بنابراین وظیفه دارند که در صورت غیرقابل اعتماد بودن مقاله منتشر شده، این امر را اعلام کنند. یکی از روش‌های تصحیح این دسته از خطاها، سلب اعتبار یا ریترکت مقاله است.
اگرچه تصمیم نهایی در مورد سلب اعتبار یک مقاله با سردبیر مجله است، با این حال نویسندگان نیز می‌توانند برای ریترکت مقاله خود درخواست دهند. در سال‌های اخیر درخواست ریترکت از سمت نویسندگان مقاله به علت آگاهی از خطا در تحقیقات افزایش یافته است.
معمولا پس از مشخص شدن وجود اشتباه جدی در مقاله، سردبیر از طریق ایمیل به نویسنده مسئول، اطلاع می‌دهد که مقاله باید سلب اعتبار شود. کلیه مکاتبات به صورت محرمانه انجام خواهد شد. در حالت ایده‌آل، اعلامیه ریترکت مقاله به طور مشترک توسط نویسنده و سردبیر صادر می‌شود. سردبیر ممکن است که از نویسندگان بخواهند که مقاله مشکل‌دار را پس بگیرند اما در صورت امتناع، سردبیر خودش این کار را انجام می‌دهد.
سخن پایانی
توجه داشته باشید که بر طبق اعلامیه منتشرشده توسط کمیته اخلاق، هدف از سلب اعتبار مقالات، مجازات نویسندگان نیست بلکه هدف حفظ صحت اطلاعات فضای علمی است. با وجود افزایش نرخ سلب اعتبار مقالات در سال‌های اخیر، در واقع مجلات از ریترکت مقالات نفعی نمی‌برند.
در واقع، اعلامیه‌های سلب اعتبار مکرر بر شهرت مجله تاثیری منفی می‌گذارد و باعث زیر سوال رفتن فرایندهای داوری مجله می‌شود. بنابراین در صورت دریافت اخطار سلب اعتبار، بهتر است که با مجله همکاری کنید تا به بهترین نتیجه ممکن دست یابید.
