پشتیبانی همه روزه از ساعت 8 الی 24
به احتمال زیاد، در حال حاضر با ویرایش متن یک نامه، مقاله، پایان‌نامه یا کتاب درگیرید که به این صفحه هدایت شده‌اید یا اصلاً این که به طور کلی به حرفه، تخصص، دانش و رشتهٔ ویراستاری علاقه دارید و می‌خواهید با اصول ویرایش متن فارسی آشنا شوید.
ویرایش متن فارسی یکی از شغل‌ها و رشته‌های جذاب برای افراد تیزبین و دقیق است که از سر و کار داشتن با متن فارسی خسته نمی‌شوند. در این مطلب از بلاگ گرامرلی در مورد اصول اولیه و شرایط کلی ویراستاری متن فارسی مواردی را می‌خوانید که این موضوع هم برای علاقه‌مندان به این کار مفید است و هم برای افرادی که الان به ویرایش یک متن فارسی نیاز دارند.
انواع ویرایش
اهمیت ویرایش و ویراستاری بر هیچ‌کس پوشیده نیست. در واقع، ویرایش یک متن است که آن را خوانا تر می‌کند. تعریف ویرایش در فرهنگ معین بدین شرح است:
زیاد یا کم کردن مطلب، تصحیح و تنقیح متن‌هایی که جهت چاپ و نشر آماده می‌کنند.
اما منظور از ویرایش کردن چیست؟ در ویرایش، چه مواردی اهمیت پیدا می‌کنند؟ باید بگوییم ویرایش صرفاً یک نوع مشخص ندارد. اگر بخواهید ویرایش متن را توضیح دهید، نمی‌توانید صرفاً به چند عامل مشخص اشاره کنید و بگویید با انجام این‌ها، ویرایش نوشته به اتمام خواهد رسید.
ویرایش انواع مختلف دارد و در هر کدام نوع، عوامل متعددی اهمیت پیدا می‌کند. انواع ویرایش می‌تواند با توجه به هدف نهایی متن متفاوت باشد. نویسندگان و مترجمان متون علمی، ادبی، رمان و شعر، روزنامه نگاران، سردبیران مجلات و تولیدکنندگان محتوای متنی وب‌سایت‌ها باید در مورد انواع مختلف ویرایش و هدف از انجام آنها آگاهی داشته باشند.
در ادامه، از انواع ویرایش و اهمیت‌شان برای‌تان خواهیم گفت.
ویرایش فنی و زبانی
ویرایش فنی و زبانی از مهم‌ترین انواع ویراستاری است. در این نوع ویرایش، ویراستار به اصلاح و بهبود ظاهر متن می‌پردازد. هنگام انجام ویرایش فنی، مواردی مانند غلط‌های املایی و مشکلات نگارشی اهمیت پیدا می‌کنند.
به‌طور کلی، ویراستار هنگام انجام ویرایش فنی، به موارد زیر توجه می‌کند:
- ایجاد یکپارچگی میان رسم‌الخط کلمات
- بررسی پاراگراف‌بندی
- تصحیح غلط‌های املایی
- بررسی نشانه‌گذاری متن
- یکپارچه‌سازی اعلام و اصطلاحات
- ذکر معادل لاتین کلمات
- به‌کارگیری اصول عددنویسی و فرمول‌نویسی
- اعمال قوانین مربوط به اعراب‌گذاری
- اعمال قواعد مربوط اختصارهای متنی
- اعمال قواعد مربوط به نقل‌قول‌ها
- بررسی ارجاعات
- بررسی اندازه و قلم عناوین فصول، بخش‌ها، زیرعنوان‌ها، سربرگ‌ها و دیگر موارد.
- پیاده‌سازی قوانین مربوط به مآخذ، پانوشت‌ها و یادداشت‌ها
- بررسی مواردی مانند تصویرها،عکس‌ها، فهرست، واژه‌نامه، نمایه‌ها، جداول و نمونه‌هایی از این قبیل.
- برطرف کردن غلط‌های تایپی
در این مرحله از مراحل ویرایش ترجمه و تالیف، ظاهر متن اصلاح خواهد شد.
ویرایش زبانی- ساختاری
در ویرایش زبانی- ساختاری، همان‌طور که از نامش پیداست، ساختار و جمله‌بندی اهمیت پیدا می‌کند. در این نوع ویرایش، ویراستار به سراغ ویرایش جمله و اجزای آن می‌رود. به طور کلی، در ویرایش زبانی- ساختاری، موارد زیر اهمیت پیدا می‌کنند:
- برطرف کردن ایرادهای ساختاری و دستوری
- بهبود جمله‌بندی متن
- کوتاه کردن جملات طولانی
- روان کردن جمله‌ها
- برطرف کردن ابهام و تناقض در متن
- بررسی معادل‌یابی‌های انجام‌شده
- بررسی واژه‌های فارسی و انتخاب بهترین واژه
ویرایش محتوایی
و اما می‌رسیم به ویرایش محتوایی، تخصصی یا علمی! ویرایش محتوایی چیست؟ ویرایش محتوایی و ساختاری متفاوت از یکدیگرند. در ویرایش محتوایی، همان‌طور که از نامش پیداست، تمرکز بر محتوای متن است. در این نوع ویرایش، ویراستار با توجه به محتوا و زمینۀ متن، شروع به ویرایش می‌کند. به عنوان مثال، ویرایش محتوایی داستان متفاوت از ویرایش محتوایی متون علمی است. در ویرایش محتوایی، ویراستار به موارد زیر توجه می‌کند:
- حذف یا کاهش مطالب تکراری و غیرضروری
- حذف یا کاهش مطالب نامعتبر و بی‌مبنا
- اصلاح متن برای افزایش یکپارچگی متن
- بررسی و تصحیح پانوشت‌ها
- افزودن پانوشت (در صورت لزوم و کسب اجازه از مولف یا مترجم)
- اصلاح مطالب نادرست و غیرعلمی
در ویرایش محتوایی یا تخصصی، دانش و تخصص ویراستار نیز اهمیت پیدا می‌کند. در واقع، ویراستار باید با زمینۀ مورد نظر آشنایی کافی داشته باشد.
اصول ویرایش متن فارسی چیست؟
ویرایش متن فارسی تقریباً به این معنی است که برای اصلاح و بهبود روان بودن و قابل‌درک بودن متن از تغییرات و اصلاحات جزئی در متن فارسی استفاده کنید. برای ویرایش متن فارسی، می‌توانید اصول و روش‌های زیر را رعایت کنید:
بررسی املا و قواعد نوشتاری
برای پیدا کردن و اصلاح غلط املایی، استفاده صحیح از نیم‌فاصله و حروف‌نگاری مناسب، استفاده از علامت‌گذاری درست و سایر اصول دستور خط فارسی، باید متن پیش‌رویتان را به دقت بررسی کنید.
رعایت اصول دستوری
بررسی ساختار جمله و قواعد فارسی مانند تناسب زمان فعل‌ها، فاعل، اشخاص و شناسه‌ها، اعداد، قواعد جمع، استفاده صحیح از حروف اضافه و غیره را انجام دهید.
بهبود جملات و ساختار متن
سعی کنید جملات را روان‌تر و قابل‌فهم‌تر کنید. ممکن است به تغییر دستور زبانی، ترتیب کلمات یا افزودن و حذف عبارات نیاز داشته باشید. از جملات پیچیده، تکرار غیرضروری و حشو، اشباع متن با واژگان و اصطلاحات سنگین پرهیز کنید.
اصول ویرایش متن :بررسی انتقال معنا و محتوای صحیح
بررسی کنید که مفهوم و اصطلاحات مورد نظر نویسنده به‌درستی منتقل شده باشد و برای هر نوعی از مخاطب فارسی‌زبان قابل درک باشد.
یکی دیگر از اصول ویرایش متن فارسی هم این است که محتوای کلی و درون‌مایهٔ متن، خالی از ابهام و ایراد باشد. در انواع متن‌های فارسی باید در نظر داشته باشید که مفاهیم، استدلال‌ها، اخبار، حقایق و اطلاعات علمی ارائه‌شده در متن، صحت داشته باشد.
به عنوان مثالی ساده، تصور کنید که نویسنده می‌خواهد نحوهٔ درست‌کردن قهوه ترک را به مخاطب آموزش بدهد و از ابتدای طرح موضوع، بنیاد متن را بر این می‌سازد که آب در دمای ۱۰۰ درجه به جوش می‌آید. نویسنده در این جا سهل‌انگاری کرده است و شما می‌دانید که آب خالص در این دما به جوش می‌آید و آب‌های آشامیدنی با انواع املاح مختلف، در دماهای متفاوتی به جوش می‌آید. در این بخش، شما باید این حقیقت یا پیش‌فرض محتوایی متن فارسی را اصلاح کنید.
اصول ویرایش متن : بررسی آهنگ و ریتم متن
در ویرایش متن فارسی، توجه به آهنگ و ریتم جملات و پاراگراف‌ها می‌تواند متن را خواناتر و جذاب‌تر کند. در نظر داشته باشید که تعادل بین جملات کوتاه و بلند، استفاده از حروف ربط، عبارت‌های توصیفی و ادوات زبانی مناسب باعث می‌شود که هم چشم و هم ذهن مخاطب از مطالعه خسته نشود. پس بهتر است که این موارد را به طور دقیقی اجرا کنید.
بازبینی و تصحیح
پس از انجام تغییرات مورد نیاز، متن را مجدداً مرور کنید و به وجود خطاهای املایی، نقص در استنادها و ارجاعات، یا هر مشکل دیگری دقت کنید. بهتر است که این کار را با فاصلهٔ زمانی از ویرایش اولیه انجام دهید. هر چه فاصله ویرایش اولیه و بررسی ثانویه بیشتر باشد، احتمال پیدا کردن خطاهای متن و بهبود کیفیت آن بیشتر است.
یک ویراستار چه ویژگی‌هایی دارد؟
ویراستار یا ویرایشگر باید خصوصیاتی داشته باشد که او را در زمینه انجام ویرایش متون مختلف یاری کند. البته بسیاری از این ویژگی‌ها اکتسابی هستند و به مرور زمان با انجام فعالیت‌هایی مانند «مطالعه فراوان، نوشتن متون مختلف و کسب آگاهی در خصوص قواعد نوشتن و…» میتوان مهارت خود را در زمینه ویرایش افزایش داد. ویژگی‌های کلی یک ویراستار عبارتند از:
- آشنایی با تعریف ویرایش و تجربه کافی در زمینه ویراستاری
- داشتن حوصله، دقت و نظم بالا در زمان بررسی و اصلاح متون مختلف
- داشتن ذوق هنری و ادبی برای ویراستاری متون ادبی، رمان و…
- تسلط بالا بر روی استفاده صحیح از قواعد دستور زبان و ادبیات فارسی
- در مواردی که ویراستار قصد ویرایش متن ترجمه شده را دارد، باید با زبان مورد استفاده متن اصلی آشنایی داشته باشد.
- آشنایی با موضوع متن
جمع‌بندی اصول ویرایش متن
اگر اهمیت دقیق بودن و صحیح بودن متن شما زیاد باشد، بهتر است که این کار را به متخصصان حوزهٔ ویرایش متن فارسی بسپارید؛ اما اگر می‌خواهید متن را خودتان ویرایش کنید، باید مطلب مورد نظرتان را از لحاظ ویرایش صوری، محتوایی، ساختاری تا حد خوبی بهبود دهید.
اصلاح متن فارسی با چالش‌های مختلفی همراه است که در این متن، به برخی از آنها اشاره کردیم و اگر شما دانش تخصصی در زمینهٔ زبان فارسی نداشته باشید، به راحتی نمی‌توانید تمام این چالش‌ها را رفع کنید؛ اما رعایت اصول ویرایش متن و ساختار زبان فارسی باعث می‌شود که متن شما خواناتر و روان‌تر باشد و خوانندهٔ شما را دلسرد نکند.
شما می توانید از نرم افزار های ویرایش متن هم استفاده کنید، از جمله نرم افزار هایی که به ویرایش متن می پردازند می توان به Ginger، Prowritingaid ، Quillbot و … اشاره کرد.
