پشتیبانی همه روزه از ساعت 8 الی 24
انواع ویرایش کدام است؟ وقتی صحبت از ویرایش می‌شود، ذهنمان به سرعت به سمت اصلاح اشتباهات املایی و ایرادات نگارشی و دستوری می‌رود. اما تمام ابعاد ویراستاری در این موارد خلاصه نمی‌شود.
قبل از اینکه یک کتاب به دست شما برسد، انواع ویرایش را طی کرده و چیزی که می‌خوانید، طبیعتاً باید بدون ایراد باشد. قصد داریم در این مقاله مبحث ویرایش و مراحل آن را بررسی کنیم و وظایف هر ویراستار را ذکر کنیم؛ با گرامرلی همراه باشید.
ویرایش چیست؟
کلمۀ ویرایش از مصدر فارسی ویراستن گرفته شده و چندان قدیمی نیست. معادل انگلیسی این کلمه Editing است.
به مجموعه فعالیت‌هایی که متنی را برای مخاطب ساده، روان و قابل درک کند، ویرایش گفته می‌شود؛ این فعالیت‌ها اصول و مراتب خاصی دارد؛ ویرایش تخصصی یک متن کار هر کسی نیست و باید آن را به یک ویراستار خبره با دانش کافی سپرده شود.
چرا نباید ویرایش را نادیده گرفت؟
هیچ‌کس نمی‌تواند منکر خطاهای انسانی شود؛ هر چقدر هم که فرد اصول درست را بداند و دانش لازم را داشته باشد، باز هم هر متنی نیازمند ویراستاری است.
نویسنده‌های زیادی هستند که عادات فردی خود را در نوشته‌ها پیاده می‌کنند؛ می‌توان گفت آن مطلب دیگر برای همه قابل‌فهم یا دوست‌داشتنی نخواهد بود. برای مثال، ممکن است منِ نوعی، در سبک نگارش خود زیاد از علائم نگارشی استفاده کنم، یا با جملات طولانی حواس خواننده را از اصل مطلب دور کنم.
در این مواقع متن مورد نظر حتماً به ویراستاری نیاز خواهد داشت، چراکه ممکن است فرد دچار نزدیک‌بینی شده باشد و حتی متوجه ایراد متنی که نوشته نباشد.
احتمالاً برای شما هم پیش آمده جمله‌ای بنویسید که از نظر خودتان منظور را به‌خوبی می‌رساند؛ اما وقتی مخاطب آن را می‌خواند به‌شکلی که باید تحت تأثیر قرار نمی‌گیرد. این موضوع به این خاطر است که شما با تصویری که در ذهن خود دارید، درحال نوشتن جمله هستید و وقتی آن را می‌خوانید از پس درکش هم برمی‌آیید؛ اما خواننده این تصویر را در ذهن ندارد!
بنابراین اگر یک ویراستار کار نهایی را بررسی کند، این ایرادات را تا حد زیادی برطرف خواهد شد.
انواع ویرایش
انواع ویرایش فنی
این نوع از ویرایش بیشتر به ظاهر نوشته می پردازد. یکی از کارهایی که ویراستار در این مرحله انجام می دهد یک دست کردن رسم الخط کلمات است.
اتفاق دیگری که در ویرایش فنی می افتد اصلاح غلط های املایی است. ویراستار در این بخش از ویرایش صحت و درستی کلمه را از نظر املایی می سنجد. یکدست شدن رسم الخط کمک شایانی به خواننده می کند و پیام نویسنده راحت تر منتقل می شود.
علاوه بر این ها ویراستاری فنی شامل کنترل موارد زیر هم می باشد:
پاراگراف بندی:
اینکه چه جملاتی در کنار هم قرار بگیرند و یک پاراگراف را تشکیل دهند. برای ساختن یک بند از متن باید جملاتی که به یک موضوع مربوط هستند و یک مفهوم مشخص را در بر می گیرند پشت سر هم بیایند.
علامت ها و نشانه های نگارشی:
خیلی مهم است که نقطه، ویرگول، علامت تعجب و دیگر نشانه های نگارشی در جای درست قرار بگیرند تا خواندن متن برای خواننده راحت‌تر شده و بداند کجا جمله تمام می شود یا کجا هنوز ادامه دارد. کدام کلمه ها به‌صورت متوالی خوانده می شوند یا نیاز به ویرگول دارند. همین طور حذف نشانه های بیهوده و اضافه که نه تنها کمکی به خواندن متن نمی کنند بلکه موجب اختلال در خواندن هم می شوند، در دسته ویرایش فنی قرار می‌گیرد.
و موارد دیگری مثل بررسی عدد نویسی و فرمول نویسی، ارجاعات، پانوشت ها، نقل قول ها، عنوان فصل ها، اشتباهات تایپی و …
به طور کلی در ویرایش فنی ویراستار به موارد زیر می‌پردازد
- یکدست کردن رسم‌الخط مانند فاصله‌گذاری‌ها و …
- اصلاح غلط‌های املایی
- بررسی بندها
- اصلاح با اعمال نشانه‌گذاری‌ها در متن مانند شماره‌گذاری‌ها و ترتیب‌ها
- یکدست کردن ضبط اعلام، اصطلاحات، آوانگاشت‌ها و ضبط یا کنترل شکل لاتین کلمات در صورت نیاز
- اعمال قواعد عددنویسی، فرمول‌نویسی، آوانویسی، اعراب‌گذاری و اختصارهای متنی
- مشخص کردن آغاز و پایان نقل‌قول‌ها، بررسی ارجاعات، کنترل درستی مآخذ، پانوشت‌ها و یادداشت‌ها
- بررسی تمامی نمایه‌ها، جدول‌ها، نمودارها، تصاویر، عکس‌ها و فهرست مطالب و واژه‌نامه
- کنترل اندازه قلم و حروف، تیترهای اصلی و فرعی، سرصفحه‌ها، عناوین بخش‌ها و فصل‌ها، نسخه‌پردازی و نمونه‌خوانی
ویرایش زبانی – ساختاری
ویرایش زبانی – ساختاری شاید بخش مهم ویرایش باشد. به‌خصوص این روزها که کاربردهای نادرست و نا به جا (خصوصا در نوشته های فارسی) و ورود ترجمه های نادرست و نو آوری های کاذب بیشتر شده است.
برای این که بتوانیم نوشته های خود را به زبان معیار نزدیک کنیم لازم است که این اشتباهات را بشناسیم و در صدد تصحیح و رفع آن ها برآییم.
ویرایش زبانی- ساختاری به بررسی موضوعات از قبیل حشو، ابهام، تکلف و … می پردازد.
به مواردی که ویرایش زبانی و ساختاری در بر می گیرد می توان نکات دیگری را هم اضافه کرد.
ویراستاری که متن را از نظر زبانی و ساختاری بررسی می کند کاربرد های نا به جا را در نظر می گیرد و تصحیح می کند.
مواردی چون کاربرد نا به جا و حذف نادرست فعل، کاربرد نادرست «را»ی مفعولی، کوتاه کردن جمله های بلند، یکدست بودن متن و تعبیر های نامناسب و …
ویرایش زبانی و ساختاری کمک می‌کند که نوشته ساده و روان شود و ساختار جمله بندی به‌گونه ای باشد که خواننده خسته و کسل نشود.
در کل ویراستار در ویرایش زبانی توجه ویژه ای به بازبینی واژگان دارد. اینکه واژه ها متناسب با متن باشند، به جا و دقیق باشند، قالبی و کلیشه ای و فرسوده نباشند، کوتاه و واضح و ساده و خوش آوا باشند.
به طور کلی در انواع ویرایش زبانی ویراستار به موارد زیر می‌پردازد
- رفع خطاهای دستوری، ساختار و جمله‌بندی
- اصلاح انحراف از زبان معیار و یکدست کردن زبان نوشته
- ابهام‌زدایی از عبارت‌های نارسا، مبهم، متناقض و عامیانه
- حذف واژگان، تعابیر و اصطلاحات و عبارت‌های تکراری و زائد، عامیانه، ناقص، نارسا، متضاد و متناقض
- کوتاه کردن جمله‌های طولانی
- ساده‌سازی و روان‌سازی متن از نظر جمله‌بندی
- گزینش واژگان مناسب برای واژگان غیرفارسی
انواع ویرایش محتوایی
هر نوشته ای باید از جهات گوناگون بررسی و بازبینی شود. یکی از انواع ویرایشی که باید روی متن صورت بگیرد ویرایش محتوایی است. اگر نوشته مورد نظر داستان باشد، ویراستار محتوایی باید بداند طرح داستان چیست و چه طور پیش می رود و آیا داستان انسجام کافی دارد؟
یا اگر نوشته ای علمی را ویرایش می کند از چند و چون مباحث آن اطلاع داشته باشد. برای ویرایش تخصصی اشراف کامل به موضوع لازم است.
به طور کلی در انواع ویرایش محتوایی ویراستار به موارد زیر می‌پردازد
- حذف، کاهش یا تلخیصص مطالب تکراری، غیرضروری، غیرمستند، مبتذل، نامتعارف، سسست و ضعیف
- اصلاح، تنظیم و جابه‌جایی مطالب برای انسجام و یکدستی نوشتار
- افزایش برخی نکات فراموش‌شده یا جاافتاده در متن یا پاورقی
- مقابله متن با اصل (در صورت ترجمه یه تصحیح متون کلاسیک)
- توضیح، یادآوری یا پیشنهاد ضروری در پاورقی با ذکر کلمه ویراستار (با اجازه مؤلف)
- بازبینی و تصحیح مطالب نادرست، متناقض و غیرعلمی
چه زمانی متن را ویرایش نمی‌کنیم؟
آیا باید تمام متون را ویرایش کنیم؟ چه زمانی یک متن را ویرایش نمی‌کنیم؟ پاسخ این سوال این است که نوع متن اهمیت زیادی در این موضوع دارد.
نمونه‌خوانی یا همان پروف‌ریدینگ تقریباً برای تمام آثار ضروری است؛ اما برای ویرایش فنی و محتوایی مسئله فرق می‌کند.
هر چه یک اثر ادبی‌تر باشد، ویرایش باید کمتر باشد؛ مثلاً شعرها نیازی به ویرایش ندارند! در دیوان شاعران حتی یک کلمه نباید جابجا شود. در متون ادبی و داستان هم باید به سبک نویسنده توجه داشت، مخصوصا در دیالوگ‌ها.
برعکس، هر چقدر متن علمی‌تر باشد، ویرایش باید دقیق‌تر انجام شود و حساسیت آن بیشتر است. اغلب نویسنده‌های این آثار علمی، تخصصی در حوزۀ ادبیات و ویراستاری ندارند.
موضوع دیگری که باید به آن توجه کنیم، دانش و تسلط نویسنده است؛ اگر نویسنده فردی آگاه است حتی با خطاهای مسلم هم با احتیاط برخورد می‌کنیم چون به‌درستی از قصد او آگاه نیستیم؛ در این موارد بهتر است مسئله را با خود شخص درمیان بگذاریم و از او راهنمایی بخواهیم.
گاهی هم ناشر و مؤلف دستورالعمل‌های خاصی دارد و اختیاراتی به ویراستار می‌دهد. البته بهتر است اصول درست نگارشی و ضوابط بر درخواست‌های شخصی افراد ترجیح داده شود.
در پایان
امیدوارم کاملاً اهمیت ویرایش را درک کرده و با انواع ویراستاری آشنا شده باشید؛ اگر حس می‌کنید نکته‌ای جامانده، حتماً با ما در میان بگذارید. منتظر نظرات شما هستیم.
