بایدها و نبایدهای سرقت ادبی

بایدها و نبایدهای سرقت ادبی : مهم‌ترین دغدغه‌ی شما به عنوان یک پژوهشگر چیست؟ اگر شما هم از دسته پژوهشگران کشورمان باشید، بطور حتم سؤال من را چندان جدی نخواهید گرفت، اینطور نیست؟ در واقع، دغدغه‌ی پذیرش و چاپ مقاله را می‌تواند بزرگترین چالش پژوهشگران نامید.

شاید زیاد این ضرب‌المثل را شنیده باشید که می‌گویند «بگذار کارت بجات حرف بزنه». مقاله‌ی نگارش‌شده توسط شما همان کاریست که دقت، ظرافت و نوآورانه بودن کار تحقیقاتی شما را نمایان و شاید گاهی ضعف در آن را آشکار می‌سازد.

در این بین سرقت ادبی مقاله شغل حرفه‌ای شما را در معرض خطر قرار می‌دهد. آیا می‌دانید سرقت ادبی چیست و انواع سرقت ادبی کدامند؟ افراد زیادی بوده‌اند که بخاطر سرقت ادبی پایان ‌نامه و مقاله برای همیشه با دنیای پژوهش خداحافظی کرده‌اند. آیا می‌دانید مصادیق سرقت ادبی چیست؟ تنها در صورت درک حدود و ثغور سرقت ادبی است که می‌توانید از آن جلوگیری کنید.

از آنجایی که این سرقت ادبی مقاله و دیگر متون هم‌چون پایان ‌نامه گریبان‌گیر بسیاری از محققان شده است، برآنیم تا شما را با مصادیق سرقت ادبی آشنا کرده تا خود را ناخودآگاه در مظان اتهام قرار ندهید. ابتدا برایتان روشن خواهیم کرد سرقت ادبی چیست؟ و سپس مصادیق یا همان انواع سرقت ادبی را یک به یک بازگو خواهیم کرد و بایدها و نبایدهای سرقت ادبی را بررسی خواهیم کرد. پس با گرامرلی همراه باشید.

سرقت علمی یا دزدی ادبی چیست؟

واژۀ Plagiarism از کلمۀ لاتین plagiarius گرفته شده است؛ این کلمه به معنی آدم‌رباست! فرهنگ لغت Merriam Webster دزدی ادبی را به شکل زیر تعریف می‌کند:

to steal and pass off (the ideas or words of another) as one’s own : use (another’s production) without crediting the source.

دزدیدن و استفاده کردن از ایده‌ها یا کلمات شخص دیگر به‌عنوان ایده‌ها و کلمات خود و به صورت کلی استفاده از تولید فرد دیگر بدون ارجاع به منبع را پلیجیریسم می‌گوییم.

اولین‌بار این لغت در سال ۱۶۲۱ وارد فرهنگ انگلیسی آکسفورد شد و در سال ۱۹۹۹ کمیتۀ اخلاق نشر، تعریف دقیقی برای سرقت ادبی ارائه کرد:

به استفادۀ غیرعمدی، عمدی و یا بی‌ملاحظه از ایده‌ها، عبارات، کلمات و یا استنادات و ادعاهای دیگران بدون توضیح، قدردانی و استناد درست به صاحب اثر یا ایده، سرقت ادبی یا علمی گفته می‌شود.

هنوز باورتان نشده و می‌پرسید واقعاً استفاده از ایده‌های شخص دیگر هم دزدی محسوب می‌شود؟

بله! هر چیزی که مالکیت آن را نداشته باشید و بدون اجازه از آن استفاده کرده و یا اشاره‌ای به منبع آن نکنید، دزدی محسوب می‌شود. Plagiarism در مورد نمودار و تصاویر هم صدق می‌کند.

انواع Plagiarism

به طور کلی اگر سرقت در حوزۀ ادبیات باشد، سرقت ادبی نامیده می‌شود، اگر در حوزۀ هنر باشد، دزدی هنری و اگر در یک پژوهش علمی شاهد چنین چیزی باشیم، سرقت علمی اتفاق افتاده است.

• سرقت ادبی مستقیم: در این نوع دزدی،کاملاً سرراست و بدون شوخی، جملات و نقل‌قول دیگران را بیان کرده و هیچ اشاره‌ای هم به منبع نمی‌کنند؛ به عبارتی قصد دارند آن را رسماً به نام خود ثبت کنند!
• سرقت ادبی موزاییکی: در این فرم از سرقت ادبی، از چندین متن استفاده می‌کنند و تکه‌های مختلف را در کنار هم می‌چسبانند؛ دقیقاً مانند موزاییک!
• سرقت ادبی سهوی: دزدی ادبی کرده‌اید اما روحتان هم خبر ندارد؛ چگونه؟ اصول رفرنس‌دهی را به‌خوبی رعایت نکرده‌اید، از آثار خود چیزی نقل کرده‌اید یا بی‌اختیار از چیزی الهام گرفته و خود را در مخمصه انداخته‌اید!
• سرقت ادبی چارچوبی: شاید شما مفهوم جدیدی را برسانید و ایدۀ درون ذهنتان هم از نزدیکی هیچ مقاله‌ای رد نشده باشد، اما استفاده از قالب مقالۀ شخص دیگر هم می‌تواند شما را به دردسر بیندازد! این نوع سرقت ادبی را می‌توان در قالب‌های شعری هم دید.
• سرقت علمی از خود: احتمالاً با خود می‌گویید این که نباید دزدی محسوب شود اما محسوب می‌شود.

• نقل‌قول و بازنویسی بدون اشاره به منبع: نوعی از بازنویسی وجود دارد که شما نکات کلیدی منابع مختلف را استفاده می‌کنید و طوری آن را جلوه می‌دهید که انگار تمام این موارد از ایده‌های خود شماست. بازنویسی و پارافریز مقاله اگر به درستی انجام شود ایرادی ندارد اما وقتی نامی از کسانی که از دانششان در مقاله استفاده کرده‌اید نیاورید، مرتکب سرقت علمی شده‌اید.
• سرقت علمی در همکاری: گاهی پیش می‌آید که در پروژه‌هایی که چندین نفر با هم آن را جلو می‌برند، یک نفر احساس زرنگی کند و همه چیز را به نام خود به انتها برساند، یک اقدام بسیار ناجوانمردانه که زحمات نفرات دیگر را زیر سؤال می‌برد.
• سرقت علمی با پرداخت هزینه یا تبانی: بارها پیش آمده که در سطح شهر تبلیغاتی مبنی بر نوشتن پایان‌نامه یا مقالۀ علمی ببینیم. استفاده از این نوع مقالات دزدی است، حتی اگر فردی که مقاله را نوشته کاملاً راضی باشد و با میل و رغبت اثرش را به شما داده باشد. این موضوع تنها با پرداخت پول نیست و گاهی هم به‌صورت تبانی اجرا می‌شود.

بایدها و نبایدهای سرقت ادبی : اندازه ‌گیری سرقت ادبی

اندازه‌گیری سرقت ادبی نیز از جمله موضوعاتی است که نمی‌توان با قاطعیت در مورد آن نظر داد. به یاد داشته باشید که نرم افزارهای مختلفی جهت اندازه گیری سرقت ادبی استفاده می‌شود. هر کدام الگوریتم و معیارهای متفاوتی دارند و بر همان مبنی سرقت ادبی را اندازه گیری می‌کنند. اما، ویراستاران حرفه‌ای نیز می‌توانند با دقت در ساختارهای گرامی و میزان یکدستی متن آن را طبقه‌بندی کنند. خلاصه آنکه هیچ راهی جهت اطمینان از صفر بودن سرقت ادبی نخواهید یافت.

یک راه ساده جهت اندازه‌گیری سرقت ادبی بکارگیری نرم‌افزارهای ردیابی سرقت علمی است.

به عنوان مثال، نرم‌افزارهایی که به متون علمی از جمله مقالات و پایان‌نامه‌های منتشرشده دسترسی دارند می‌توانند به دانشجویان جهت نوشتن مقاله خود کمک کنند. یا گروهی دیگر از این نرم‌افزارها جهت بررسی سرقت علمی در تکالیف مدرسه دانش‌آموزان، یا پیشنهاد‌های پژوهشی تخصصی شده‌اند چراکه به پایگاه‌های اطلاعاتی متفاوتی دسترسی دارند.

بایدها و نبایدهای سرقت ادبی : نمره مشابهت

یکی از مهم‌ترین پارامترها یا شاخص‌هایی که جهت اندازه‌گیری میزان سرقت ادبی استفاده می‌شود نمره مشابهت یا similarity score نامیده می‌شود. هرچقدر درصد نمره مشابهت بالاتر باشد، احتمال آنکه متن دارای سرقت ادبی باشد نیز بالاتر خواهد رفت. اما باید به چند نکته توجه کرد. اول آنکه درصد نمره مشابهت به چه معناست.